Կստորագրվի՞ ՊԱՅՄԱՆԱԳԻՐԸ

 ՀՐԱՏԱՊ

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի շուրջ բանակցությունների ավարտի պաշտոնական հայտարարությունը, միանշանակ, կարևոր զարգացում է։ Սակայն այն, որ պայմանագրի ամբողջական տեքստը դեռևս հանրայնացված չէ, ինչպես նաև Ադրբեջանի կողմից հնչող կոշտ հայտարարությունները, ցույց են տալիս, որ գործընթացը դեռևս որոշակի անորոշություն ունի և կարող է բախվել նոր մարտահրավերների։

1. Պայմանագրի գաղտնիությունը և Հայաստանի ներքաղաքական հարցերը

Այն, որ Հայաստանի իշխանությունները չեն հրապարակում պայմանագրի ամբողջական տեքստը, բնականաբար, առաջացնում է ներքաղաքական քննարկումներ և որոշակի կասկածներ։ Հաշվի առնելով, որ Ադրբեջանը սահմանադրական փոփոխությունների հարցն արդեն ներկայացնում է որպես նոր պայման, Հայաստանում կարող են առաջանալ թե՛ քաղաքական, թե՛ իրավական բարդություններ։ Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունը չի կարող տեղի ունենալ առանց քաղաքական լայն համաձայնության, և այդ հարցը կարող է դառնալ բևեռացնող գործոն ներսում՝ հատկապես հաշվի առնելով ընդդիմության և հասարակական տարբեր շերտերի վերաբերմունքը։

2. Ադրբեջանի ագրեսիվ հռետորաբանությունը և Ալիևի հայտարարությունները

Չնայած բանակցությունների ավարտին, Ադրբեջանի իշխանությունները, մասնավորապես նախագահ Իլհամ Ալիևը, շարունակում են հանդես գալ հայտարարություններով, որոնք հակասում են խաղաղության պայմանագիր կնքելու տրամաբանությանը։ Ադրբեջանը շարունակում է Հայաստանից պահանջել սահմանադրական փոփոխություններ՝ հայտարարելով, որ դրանք բխում են խաղաղության հաստատման գործընթացից։ Սակայն սա լուրջ նախադեպ կարող է ստեղծել, քանի որ միջազգային իրավունքում տարածքային պահանջները և սահմանադրական փոփոխությունները ներպետական գործառույթներ են, և ցանկացած նման պահանջ կարող է ընկալվել որպես ճնշում Հայաստանի ինքնիշխանության վրա։

Բացի այդ, Ալիևը և այլ ադրբեջանցի պաշտոնյաներ շարունակում են ընդգծել, որ Հայաստանը պետք է «մոռանա» Մինսկի խմբի գոյության մասին, ինչը, ըստ էության, նպատակ ունի վերջնականապես փակել Լեռնային Ղարաբաղի հարցը և օրակարգից հանել որևէ քննարկում Արցախի ապագայի վերաբերյալ։ Այս մոտեցումը ավելի շատ միակողմանի հաղթանակի ամրագրում է, քան հավասարակշռված խաղաղության պայմանագիր։

3. Խաղաղության պայմանագրի ապագան և հնարավոր ռիսկերը

Չնայած նրան, որ երկու կողմերը հայտարարել են պատրաստակամություն ստորագրելու պայմանագիրը, դեռևս պարզ չէ՝ արդյոք այս փաստաթուղթը կդառնա երկարատև խաղաղության հիմք, թե՞ ընդամենը կլինի իրավիճակային լուծում, որը երկարաժամկետ հեռանկարում չի բացառի նոր լարվածությունների առաջացումը։

Հնարավոր ռիսկերն են.

Ադրբեջանի շարունակական ճնշումները Հայաստանի վրա, հատկապես Սյունիքի միջանցքի հարցում։

Սահմանային միջադեպերի հնարավոր վերականգնումը, քանի որ Ադրբեջանը բազմիցս ապացուցել է, որ ուժային քաղաքականությունն իր հիմնական գործիքն է։

Հայաստանի ներսում քաղաքական բևեռացումը, եթե սահմանադրական փոփոխությունների հարցը դառնա ներքաղաքական լուրջ վեճի առարկա։

4. Ի՞նչ պետք է անել հիմա

Հայաստանը պետք է գործի առավելագույնս համախմբված և սառը դատողությամբ՝ պահպանելով իր ինքնիշխան շահերը, միաժամանակ խուսափելով նոր պատերազմի վտանգից։ Այս պահին անհրաժեշտ է.

Հրապարակել խաղաղության պայմանագրի ամբողջական տեքստը, որպեսզի հասարակությունը և փորձագիտական հանրությունը կարողանան իրական գնահատական տալ դրա բովանդակությանը։

Ապահովել միջազգային հանրության ներգրավվածությունը, հատկապես ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի աջակցությունը, որպեսզի Ադրբեջանը չկարողանա միակողմանի կերպով թելադրել իր կամքը։

Ներքաղաքական լայն քննարկում կազմակերպել, որպեսզի պայմանագրի ընդունումը չդառնա բաժանարար գիծ հասարակության ներսում։

Եզրակացություն

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը մեծ քայլ է դեպի տարածաշրջանում կայունություն, բայց այն դեռ չի նշանակում վերջնական խաղաղություն։ Ադրբեջանի հռետորաբանությունը և պահանջները ցույց են տալիս, որ այս գործընթացն ունի բազմաթիվ ռիսկեր, և Հայաստանի համար այժմ առաջնային է ոչ միայն խաղաղություն հաստատելը, այլև դրա կենսունակությունն ու իրագործելիությունը ապահովելը։

Hay Azian/Նիդ.օրագիր/14,03.2025