ՎԱՐԴԱՆԻԿԻ ՄԵԾ ՍՊԱՍՈՒՄԸ

ԳՅՈՒՄՐՎԱ ԹԱՏՐՈՆԻ ՆՈՐ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՄԸ

«ՎԱՐԴԱՆԻԿԻ ՄԵԾ ՍՊԱՍՈՒՄԸ»
(Ապրիլմեկյան հումորեսկ)

Տեղի է ունենում Գյումրիի ընտրություններից հետո, Վարդան Ղուկասյանի շտաբում։
Վարդան Ղուկասյան (նստած է, նյարդայնորեն թխկթխկացնում է մատներով սեղանին, հայացքը` մեկ դռանը, մեկ երկինք` աչքերը հառելով):

-Տե՛ր Աստված, Մարտուն Գրիգորյանը ու՞ր կորավ... Բոլորին գտել եմ, բոլորի հետ պայմանավորվել եմ, բա էս մարդը ո՞ւր է կորել։ Եթե գա, մենք հաղթած կլինենք, մենք քաղաքագլխին կընտրենք։

Օգնականը (զգուշությամբ):

-Տե՛ր իմ Վարդան, ասում են` Մարտունը դեռ մտածում է...

Վարդան Ղուկասյան (կտրուկ վեր է կենում, ձեռքերն արձակած):

-Մտածո՞ւմ է։ Ինչի՞ մասին է մտածում, այ մարդ, դա մեր մեծ գործի վերջին անկյունաքարը պիտի լիներ, պիտի գա, ասի՝ «միանում եմ քեզ, Վարդան ջան»։ Բա ես ո՞նց թողնեմ այսպես հը՞։ Բա սա անելու՞ բան էր։

(Հանկարծ ներս են մտնում ժուռնալիստները։ Ֆոտոխցիկների լույսերը միանում են, միկրոֆոնները դրվում են Վարդանիկի առաջ։)

Ժուռնալիստ:

-Պարոն Ղուկասյան, ճի՞շտ է, որ դուք սպասում եք Մարտուն Գրիգորյանի որոշմանը՝ ընդդիմադիր ճակատը միավորելու համար։

Վարդան Ղուկասյան (գլուխն օրորելով, ձեռքերը վերև բարձրացրած):

-Տեսե՛ք, ես միշտ ասել եմ, որ Աստված իմ վկան է՝ ես չեմ խաբի։ Եթե Մարտուն Գրիգորյանը շատ ձայներ ունենար ես կգնայի իր մոտ։ Բայց հիմա ես եմ շատ ձայներ հավաքել ու նա պետք է գա իմ մոտ: Սպասում եմ,...Չկա ու չկա: Ոչ մի լուր, ոչ մի զանգ...Աչքերս ջուր կտրեց։

(Դռան մոտ նորից ձայներ են լսվում, Վարդանիկը հույսով վազում է առաջ, բայց ներս է մտնում… Սարիկ Մինասյանը։)

Սարիկ Մինասյան (ժպտալով, ձեռքերը գրպաններում):

-Բարևներ, Վարդան ջան, ինչի՞ ես սենց անհամբեր...արի ինձ միացի, էս դարդից համ դու պրծնես, համ ես:

Վարդան Ղուկասյան (աչքերը չռած, հուսահատված, կամաց):

-Դու չե՛ս էն մարդը, ում ես սպասում էի...

Օգնականը (մրթմրթալով):

-Գուցե Մարտունն էլ իր ճանապարհով է գնացել...

Վարդան Ղուկասյան (աչքերը երկինք բարձրացնելով, խաչակնքելով):

-Տե՛ր Աստված, մի թողե՛ս մեզ անտեր...
Մի տանիր զմեզ ի փորձություն

(Ժուռնալիստները շարունակում են նկարել, մթնոլորտը լցվում է լռությամբ, բայց լարվածություն կա։
Մինչ շտաբներում ընդիմադիրները ցնծում էին համատեղ հաղթանակի կապակցությամբ, իսկ դիմադիրները իրար նայելով ասում` տեսա՞ր ինչ եղավ: Վարդանիկը շարունակ անհանգիստ ետուառաջ էր անում: Շարունակում է սպասել...
Օդը ծանր ու մռայլ է, լռության մեջ մի ուրվական է շրջում Գյումրիում՝ կոմունիզմի ուրվականը):

ՎԵՐՋ ԱՌԱՋԻՆ ԱՐԱՐԻ

-----------------------------------------------------------

Տեքստը` Գյումրիի ընտրություններում երկրորդ տեղը զբաղեցրած Կոմկուսի թեկնածու Վարդան Ղուկասյանը փնտրում ու չի գտնում «Մեր քաղաքը» ընդդիմադիր դաշինքի ցուցակը գլխավորող Մարտուն Գրիգորյանին։ Դա այն պահանջված անձն է ում երեկվանից ուզում էր տեսնել Վարդանիկը։ Անհամբեր է, սպասում է, որ նա գա ու ասի` «միանամ գը քեզ»։ Այդ դեպքում շատ ձայներ ստացած դաշինքները կարող են շրջանցել ընտրությունները հաղթած ՔՊ-ի թեկնածու Սարիկ Մինասյանին և ընտրել քաղաքապետի իրենց թեկնածուին` հնարավոր է հենց Վարդան Ղուկասյանին, Բայց Մարտուն Գրիգորյանից տեղեկություն չկա ու չկա։ Իսկ Վարդանիկ Ղուկասյանի աչքը ջուր կտրած ու սրտնեղած սպասում է պատասխանի։ «Ես հուսով եմ, որ մենք ինչ-որ պայմանավորվել ենք այդպես կլինի, ասում է Վարդանիկը, օրինակ, էսպես եմ ասել՝ եթե ինձանից որևիցե մեկը ընդդիմությունից շատ ձայներ հավաքի, միանշանակ ես կմիանամ նրան։ Կրիմինալ սկանդալներ ունեցող, նախկին քաղաքապետը ասում են դեռ սպասում է , իսկ Մարտուն Գրիգորյանից ձեն ձուն չկա...

«Նիդերլանդական օրագիր»

ԱՐՑԱԽՑԻՆԵՐԸ ՀԱՆՐԱՀԱՎԱՔ ԱՐԵՑԻՆ

Այսօր` 2025 թվականի մարտի 29-ին Երևանի Ազատության հրապարակում արցախցիների իրավունքների պաշտպանության խորհրդի կողմից տեղի ունեցավ հանրահավաք։  Արցախի խնդիրը տարիներ շարունակ եղել է Հայաստանի պետականության առանցքային թեմաներից մեկը, և դրա նկատմամբ հասարակության տարբեր շերտերի վերաբերմունքը կարող է լինել  զգացմունքային, տնտեսական, իրավական և ազգային-քաղաքական հարթություններում։

Արցախից բռնի տեղահանված քաղաքացիները, որոնք այսօր ապրում են Հայաստանում, իրենց պահանջներում նշում են հետևյալ առանցքային կետերը․

1. Հայաստանի իշխանությունները պետք է ապահովեն Արցախի ժողովրդի ներկայացուցիչների ներգրավումը Արցախի վերաբերյալ որոշումների կայացման մեջ։

2. Պետք է բացառվեն ապօրինի կամ ինքնակոչ որոշումներ, որոնք անտեսում են արցախցիների կարծիքը։

3. ՀՀ կառավարությունը պետք է ձեռնպահ մնա Ադրբեջանի դեմ դատական գործընթացներից հրաժարվելուց։

4. Պետք է վերականգնվի Արցախի կարգավիճակի հարցը միջազգային հարթակում՝ վերակենդանացնելով ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը։

Որքանո՞վ են արցախահայերի այս պահանջները արդարացի։ Փորձենք հավասարակշիռ և օբյեկտիվ կերպով վերլուծել այն։

Որքան էլ որ արցախցիների պահանջները բխում են իրենց կորստի ցավից ու անորոշ ապագայի մտավախություններից, դրանց մեջ երբեմն առկա է չափազանցված կամ անհնարին իրագործելիության տարր։ Նրանց պահանջատիրության որոշ դրսևորումներ, երբեմն ագրեսիվ կամ վերջնագրային բնույթ կրելով, կարող են ավելի խորացնել առկա տարաձայնությունները՝ Հայաստանի հասարակության տարբեր շերտերի միջև։

Հայաստանը, լինելով հետպատերազմյան վերականգնման փուլում, կանգնած է բազում ներքին և արտաքին մարտահրավերների առաջ։ ՀՀ քաղաքացիների մի մասը, որը երկար տարիներ իր հարկերով ֆինանսավորել է Արցախի բյուջեն, այժմ ակնկալում է, որ արցախցիները ինտեգրվեն ՀՀ տնտեսական համակարգին և սկսեն կառուցել իրենց կյանքը տեղում՝ առանց բացառիկ արտոնությունների։

ԱՐՑԱԽԻ ՆԱԽԿԻՆ ՂԵԿԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԲԱՑԹՈՂՈՒՄՆԵՐԸ ԵՎ ԿՈՌՈՒՊՑԻԱՆ

Տասնամյակներ շարունակ Արցախում իշխող վարչակազմը գործել է ոչ թափանցիկ և բազմաթիվ կոռուպցիոն սխեմաների միջոցով, որը բացասաբար է ազդել տեղի բնակչության բարոյահոգեբանության վրա։ Արցախի ղեկավարության բարձրաստիճան պաշտոնյաները հաճախ սեփականաշնորհել են պետական միջոցները, ձեռք բերել գույքեր և բիզնեսներ Հայաստանում և արտերկրում՝ այդ թվում՝ Երևանում թանկարժեք անշարժ գույքեր։

Ֆինանսական միջոցները, որոնք Հայաստանի կառավարությունը հատկացրել է Արցախի պաշտպանության, ենթակառուցվածքների զարգացման և սոցիալական աջակցության համար, հաճախ չեն հասել նպատակային շահառուներին, այլ հայտնվել են արցախյան էլիտայի գրպաններում։

Արցախի ղեկավարությունը չի ձեռնարկել որևէ ռազմավարական քայլ Արցախի երկարաժամկետ անվտանգության ապահովման համար, շարունակաբար ապավինելով միայն ռուսական ռազմական ներկայությանը, ինչը հանգեցրել է 2020-ի պատերազմին և 2023-ի կապիտուլյացիային։

Տարիներ շարունակ արցախյան իշխանությունները մերժել են կառուցողական բանակցային գործընթացը, սխալ գնահատել տարածաշրջանային զարգացումները և ստեղծել իրավիճակ, որտեղ Արցախի բնակչությունը մնաց անպաշտպան՝ միջազգային իրավունքի և ռազմաքաղաքական առումով։

ՀՀ  ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ  ՄՈՏԵՑՈՒՄԸ ԵՎ ԱՆԵԼԻՔՆԵՐԸ

Վերջին տարիներին Հայաստանի իշխանությունները որդեգրել են քաղաքականություն, որն առաջնահերթություն է տալիս ՀՀ անվտանգությանը, տարածքային ամբողջականությանը և միջազգային պարտավորությունների կատարմանը։ Այս քաղաքականությունը հաճախ չի համընկնում Արցախի նախկին իշխանությունների և այնտեղի բնակչության որոշ շրջանակների ակնկալիքների հետ։

Որո՞նք պետք է լինեն ՀՀ իշխանությունների անելիքները։ Ապահովեն ավելի արդյունավետ ինտեգրման մեխանիզմներ, որոնք թույլ կտան արցախցիներին կայուն ապրել Հայաստանում՝ առանց լարվածություն առաջացնելու ՀՀ քաղաքացիների շրջանում։ Սա շատ կարևոր է։ Մյուսը` մշակեն նոր սոցիալական և տնտեսական ծրագրեր, որոնք կօգնեն արցախցիներին աշխատանք գտնելու և ինտեգրվելու աշխատաշուկային։ Երրորդը` իրականացնեն լայնածավալ հանրային քննարկումներ և բացատրական աշխատանքներ՝ մեղմելու հասարակության ներսում առկա դժգոհությունները։ Չորորդը` շարունակեն Արցախի հարցի բարձրաձայնումը միջազգային հարթակներում՝ առանց խարխլելու ՀՀ պետական շահերը։

Արցախի հարցի համատեքստում Հայաստանի իշխանությունների պարտավորություններն ու քաղաքական որոշումները պետք է լինեն հավասարակշռված և բխեն ինչպես ազգային շահերից, այնպես էլ միջազգային իրավունքի շրջանակներում։ Միաժամանակ, անհրաժեշտ է իրականացնել ինտեգրման ծրագրեր, որոնք կօգնեն Արցախից տեղահանվածներին կայուն ապագա կառուցել Հայաստանում՝ առանց սոցիալական լարվածության։

Այս իրավիճակում լուծումը կարող է լինել երկխոսության խթանումը, ինչպես Հայաստանի կառավարության, այնպես էլ արցախցի համայնքի միջև՝ գտնելու այնպիսի մոտեցում, որը կընդունվի երկու կողմերի կողմից։ Հայաստանի իշխանությունները կարող են առաջարկել ոչ թե պարզապես ֆինանսական օժանդակություն, այլ վերաիմաստավորված պետական աջակցություն՝ մասնագիտական վերապատրաստման, աշխատանքի և բնակարանային ծրագրերի միջոցով։

Արցախյան հարցի հետ կապված հանրահավաքը մեկ անգամ ևս ցույց տվեց, որ խնդիրը շարունակում է մնալ Հայաստանի ներքին քաղաքականության առանցքում։ Սակայն պահանջների արդարացիության ու իրականանալիության հարցում պետք է առկա լինի օբյեկտիվ վերլուծություն։ Հայաստանի Հանրապետության շահերը, նրա հարկատուների հնարավորությունները և անվտանգության մարտահրավերները պետք է լինեն առաջնային բոլոր քննարկումներում։ Միևնույն ժամանակ, արցախահայության իրավունքների պաշտպանությունը չի կարող անտեսվել, և անհրաժեշտ է գտնել այնպիսի լուծումներ, որոնք կհանգեցնեն կայունության և համերաշխության։

 29.03.2025/Hay Azian/Նիդ.օրագիր

Շողարձակում: Թերթելով արևմտահայ և սփյուռքահայ կին հեղինակների անթոլոգիան

 Նաիրա Համբարձումյան
ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության
ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող
e-mail: nairahambardzumyan@yahoo.com

Լիլի Կարապետյան
ԵՊՀ Անգլիական բանասիրության ֆակուլտետի դոցենտ
e-mail: starlet@ysu.am

 2020 թվականին բանասեր, գրականագետ-մատենագետ Յովսէփ Նալպանտեանը կազմել և խմբագրել է, իսկ Էդիթ Պրինտ հրատարակչությունը լույս է ընծայել «Արեւմտահայ եւ սփիւռքահայ կին գրողներ» (Երեւան, 2020, 560 էջ) անթոլոգիան:

Սա Յովսէփ Նալպանտեանի՝ արեւմտահայ եւ սփյուռքահայ կին գրողների երկերը լուսաբանող առաջին գիրքն է: Խմբագրի հավաստմամբ՝ այն ձոն է՝ նվիրված բոլոր հայ կին գրողներին, որի գաղափարը Յովսեփ Նալպանտեանը հղացել է, երբ դասախոսում էր ԱՄՆ Լոս Անջելոսի Գլենդել քաղաքի Մաշտոց քոլեջում (այժմ փակ է):

Թեև կատարվել է հսկայածավալ աշխատանք, այնուամենայնիվ գրքի խմբագիրը նշում է՝ «Նման հաւաքածոյ նոր տեսակի գիրքեր մի՛շտ ունին բացթողումներ: Մենք ջանացինք տալ համապարփակ եւ ընդհանուր նոր հատոր մը, մանաւանդ, Սփիւռքեան պատմուածքին, ակնարկին-յուշագրութեան, բանաստեղծութեան եւ հրապարակագրութեան (գիտնալով հանդերձ, որ հրապարակագրութիւնը գեղարուեստական գրականութիւն չէ): Անշուշտ կան բացակայ անուններ, այլապէս երկու հատորի պիտի վերածուէր մեր համեստ գործը» (էջ 11): Նշենք, որ մինչ Յովսեփ Նալպանտեանի այս նախաձեռնությունը, հայ կին գրողների երկերի անթոլոգիա չի կազմվել, այսինքն, այն իր տեսակի մեջ առաջինն է, իսկ ներկայացված այս ժողովածուն պարունակում է կանացիության մի ամբողջ պատկերասրահ։ Ժողովածուում ընդգրկված բոլոր հեղինակների ձայները կարծես միաձուլվում են կանանց մասին մեկ ընդհանուր երկխոսության մեջ՝ համահունչ առոգանություններով, արտահայտությունների շրջադարձերով և առանձնահատուկ կերպավորումներով: Ժողովածուն ունի երեք բաժիններ՝ արձակ (պատմուածք, ակնարկ, յուշագրութիւն), բանաստեղծութիւն եւ հրապարակագրութին՝ արևմտահայ և սփյուռքահայ կին գրողների հիմնական կազմով: Ուշագրավ է, որ այդ բաժինները ունեն նաև իրենց ներքին համակարգումները՝

ա. Արևմտահայ կին գրողներ – Արձակ (պատմուածք, յուշագրութիւն և այլն) – Սրբուհի Տյուսաբ, Զապէլ Ասատուր, Արշակուհի Թէօդիկ, Զապէլ Եսայեան, Մառի Պէյլէրեան, և այլք:

բ. Սփյուռքահայ կին գրողներ – Արձակ (պատմուածք, յուշագրութիւն և այլն) - Անայիս, Զարուհի Գալէմքեարեան, Հայկանուշ Մառք, Մաննիկ Պէրպէրեան, Սիրան Սեզա, Լաս (Լուիզա Ասլանեան), և այլք: 

գ. Արևմտահայ կին գրողներ – Բանաստեղծութիւն – Զապել Ասատուր (Սիպիլ):

դ. Սփյուռքահայ կին գրողներ – Բանաստեղծութիւն – Էլեն Բիւզանդ, Արշի (Արշալոյս Բաբայեան), Պարգեւուհի Օրֆա Պետրոսեան, Արմենուհի Թէրզեան, Մառի Աթմաճեան, Ալիսիա Կիրակոսեան, և այլք:

ե. Սփյուռքահայ կին գրողներ – Հրապարակագրութիւն – Հիլտա Գալֆայեան-Փանոսեան, Նուարդ Մատոյեան-Տարագճյան, Անահիտ Բոստանջեան, Սալբի Գասպարեան, և այլք:

Այսօրինակ համակարգման միջոցով Յովսեփ Նալպանտեանը ձգտել է բացահայտել նաև կնոջական գրականության հայեցակարգային բովանդակությունը, որն առնչվում է պոետիկայի հարցերին: Այս հանգամանքը օգնում է երևույթը դիտարկել նաև տիպաբանական տեսանկյունից։ Կնոջական գրականության մեջ ամենաուշագրավը կնոջ կերպարը, կանացի սկիզբը տեսելու, արժևորելու և վերստեղծելու կարողությունն է, որ կարող է իրացնել միմիայն ինքը՝ կինը: Կնոջական գրականության զարգացման տրամաբանությունը բացահայտելու համար շատ կարևոր է հասկանալ մշակույթը որպես համակարգ, քանի որ այդ գաղափարները կարևոր են արդի գիտական և գրական-մշակութային ոլորտներում: Այդպես հնարավոր է դառնում ոչ միայն կնոջական գրականությունը  իր ժանրային և ոճային առանձնահատկություններով տղամարդկանցգրականությունից չտարանջատելու, այլև այդ գրողների հետ նույն շարքում դասելու խնդիրների լուծումը:

Գրականության պատմաբանները, ընդունելով այս երևույթի գոյությունը, ամենից հաճախ կնոջական գրականությունը դնում են նոր ռեալիստական ավանդույթից դուրս՝ ինչ-որ մի տեղ նատուրալիզմի և սենտիմենտալիզմի հատման կետում, ինչը անընդունելի է: Որոշ գրականագետներ էլ կանանց գրականությունը ներկայացնում են ընդհանրական անորոշ գծերով՝ հարցի լրջությունը թողնելով անշոշափելի: Որոշներն էլ ընդհանրապես անտեսում են հարցը և հայ գրականության պատմության գիտական հրատարակություններ պատրաստում են՝ նրանցում չընդգրկելով կին հեղինակներին: Ժողովածուի 12-14-րդ էջերում տպագրված «Արեւմտահայ եւ սփիւռքահայ կին գրողները՝ Յովսէփ Նալպանտեանի տեսողությամբ» նախաբանում գրականագետ Սուրեն Դանիելյանը գրում է՝ «Մեր տպաւորութեամբ, այն բովանդակային երկու աշխարհներ է ընդգրկում, որոնցից մէկը նպատակ է հետապնդում հարուստ նիւթը պարզել ափի մէջ, ուղղակի երեւան բերել համակողմանի ճանաչումով, ցոյց տալ հարցի պատմութեան լոյսն ու ստուերը, նախկին զարգացումները, մի խօսքով կատարածը, այս կամ այն մտաւորականի թողած յետագիծը, յատկանշական գծերը, աւելի լայն առումով, ընտրուած անհատի՝ հնարաւորինս ամբողջական դիմագիծը: Երկրորդը քո անվրէպ աշխարհատեսութիւնն է, քո մէջ ճաշակի բարձր նշաձողը, որը հաշտ պետք է լինի խղճմտանքիդ հետ: Արուած ընտրութիւնների կարգը ցոյց է տալիս, որ այստեղ ընթերցողը կարող է հանգիստ լինել՝ խմբագրի պատասխանատու սուր աչքը տեսել է ուժը, ներուժը, անհատականութիւնը, դերն ու տեղը, եթէ հարկ է՝ նշտրակի տեղին միջամտութիւնը, ընդհանուրի միջց տաղանդի ծիլի անմիջական պաշտպանութիւնը»:

Գրականության պատմաբանները կնոջական ստեղծումը կապում են 19-րդ դարավերջի և 20-րդ դարասկզբի զարգացումների հետ, որոնք իրենց բնույթով ձգտում են լեգիտիմացնել այլ դիսկուրսներ ևս, որոնք տարբերվում են ա-սիստեմիկությունից և խորհրդային առասպելի ապակառուցողականությունից։ Գրող և գրաքննադատ Նաիրա Համբարձումյանը կարծում է, որ ցանկացած գրականություն, որը այս կամ այն տղամարդկանց գրականության վերաբերյալ ստեղծված գերիշխող հարացույցը, կարող է սահմանվել որպես կանացի, նույնիսկ եթե այն ստեղծվել է տղամարդ հեղինակների կողմից։ Հենց այդ սահմանում է տեղի ունենում Շողարձակումը, որի շնորհիվ երկու սեռերի գրականությունն էլ հնարավոր է դիտարկել և քննել մեկ ընդհանուր առասպելի ծիրում:

Ընթերցողների լայն շրջանակի համար հանրագիտարանային այս աշխատությունը կարող է օգտակար լինել բուհերի բանասիրական ֆակուլտետների դասախոսների, հանրակրթական ուսումնական հաստատությունների ուսուցիչների և աշակերտների, մանկապատանեկան դպրոցների, լրագրողների համար: Այն կարող է նաև կարևոր նշանակություն ունենալ գիտնականների համար՝ խթանելու կանանց հիմնախնդիրների հետազոտությունները։

Փոքրիկ հայ դեսպանը՝ Նայմեխենի ՎԱՆ կիրակնօրյա դպրոցից

 

Հայ երեխաները, ապրելով հայրենի Հայաստանից հեռու, շարունակում են կրել ու տարածել իրենց ազգային մշակույթը։ Հոլանդիայի Նայմեխեն քաղաքում գործող ՎԱՆ կիրակնօրյա դպրոցը, որի տնօրենն է տիկին Սվետա Աբրահամյանը, մեծ դեր ունի հայապահպանության գործում։ Այստեղ մեծացող երեխաները ոչ միայն սովորում են հայոց լեզուն, պատմությունն ու մշակույթը, այլև դառնում են Հայաստանի փոքրիկ դեսպաններ։

Դպրոցական Լիլիանան դրա վառ օրինակն է։ Նա իր հիմնական դպրոցում հանդես է եկել որպես «Հայաստանի դեսպան» և դասընկերներին մեկ դասաժամի ընթացքում  մտովի տեղափոխել է Հայաստան՝ պատմելով իր երկրի մասին, ներկայացնելով ազգային արժեքներն ու մշակույթը։ Երեխաները ծանոթացել են հայկական գրերին, գրականությանը, եռագույն դրոշին, աշխարհագրությանը, բնությանը, երաժշտությանը, ավանդական ուտեստներին։ Հատուկ ուշադրություն է դարձվել Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործություններին։ Լիլիանան ներկայացրել է նրա հեքիաթները՝ հոլանդերեն թարգմանությամբ, որը կատարել է Anna Maria Mattaar-ը։ Այդ գիրքը, ինչպես նաև դասի ընթացքում օգտագործված նյութերը, այժմ իրենց պատվավոր տեղն ունեն դպրոցի թանգարանային սրահում։

Այսպիսի նախաձեռնությունները ոչ միայն ամրապնդում են հայկական ինքնության գիտակցումը սփյուռքում, այլև նպաստում օտարների շրջանում Հայաստանի ճանաչելիության բարձրացմանը։ Լիլիանայի ծնողները մեծապես աջակցում են իրենց դստերը՝ այս առաքելությունը հնարավոր դարձնելու համար, իսկ ՎԱՆ կիրակնօրյա դպրոցի մանկավարժները, Սվետա Աբրահամյանի ղեկավարությամբ, ջանք չեն խնայում, որպեսզի իրենց աշակերտները ոչ միայն լավ իմանան իրենց մշակույթը, այլև կարողանան այն ներկայացնել այլազգի ընկերներին։

Ահա այսպես յուրաքանչյուր հայ երեխա կարող է իր փոքրիկ, բայց կարևոր ներդրումն ունենալ հայրենիքի ճանաչելիության բարձրացման գործում։ Նրանք ոչ միայն պահպանում են իրենց ինքնությունը, այլև դառնում են Հայաստանի մշակութային դեսպաններ՝ հարստացնելով նաև այն միջավայրը, որտեղ ապրում են։

Սա է սփյուռքում ապրող յուրաքանչյուր հայի առաքելությունը։

Hay Azian

Լիսաբոնում հնչեց հայ կոմպոզիտոր Հարություն Դելլալյանի, իսկ էկրանին ցուցադրվեց Փարաջանովի ֆիլմերը

27.03,2025/Hay Azian/նիդ.օրագիր

Վերջին օրերին Լիսաբոնում հնչեց հայ կոմպոզիտոր Հարություն Դելլալյանի ստեղծագործությունը, իսկ էկրանին ներկայացվեցին Սերգեյ Փարաջանովի ֆիլմերը։ Երկուսն էլ արվեստագետներ են, որոնց ստեղծագործական ուղին սկսվել է հայկականից, բայց ավարտվել համամարդկայինով։ Նրանց արվեստը հասկանալու համար պարտադիր չէ լինել հայ, բայց այն կրում է հայկական հոգևորության, ավանդույթների և ինքնության խորքը։

Այսօր, երբ շատ ազգեր պայքարում են իրենց մշակութային ինքնության պահպանման համար, մենք նորից ու նորից համոզվում ենք, որ մեր դեմքը բաց պահողն ու աշխարհի հետ խոսելու մեր լեզուն մնում են հենց մեր մշակույթն ու արվեստը։ Մենք կարող ենք լինել ուժեղ տնտեսապես, ռազմականապես կամ տեխնոլոգիապես, բայց եթե չունենանք մշակութային ներկայություն, կկորցնենք մեր ամենակարևոր՝ ինքնության երեսը։

Հարություն Դելլալյանի երաժշտությունը, իր միստիկական ու խոհափիլիսոփայական բնույթով, դուրս է գալիս ժամանակի ու տարածության սահմաններից։ Նրա ստեղծագործությունները խոսում են մարդկային ներաշխարհի, տիեզերքի և անհատի գոյաբանական որոնումների մասին։ Սերգեյ Փարաջանովն իր ֆիլմերով աշխարհին ներկայացրեց մի գունեղ, պոետիկ, բայց միևնույն ժամանակ խորապես խորհրդանշական կինո, որը զերծ էր գծային պատումից, սակայն հագեցած էր արվեստի, պատմության ու մշակութային շերտերի հարուստ լեզվով։

Այսօր, երբ հայ արվեստագետները ներկայանում են միջազգային հարթակներում, մենք ոչ միայն ներկայանում ենք որպես ազգ, այլև դառնում ենք համաշխարհային մշակույթի ակտիվ մասնակիցներ։ Մշակույթը երբեք սահմաններ չի ճանաչել, և մեր արվեստագետներն են, որ Հայաստանը դարձնում են լսելի, տեսանելի ու ճանաչելի։

Հենց այդ պատճառով մեր առաջնային պարտականություններից մեկն է պահպանել, խրախուսել ու զարգացնել մեր մշակույթը, քանի որ այն ոչ միայն մեր պատմության ժառանգությունն է, այլև մեր ապագայի բանալին։ Մեր արվեստը մեր ազգի կենդանի ձայնն է, որը պետք է միշտ հնչի, անկախ ժամանակներից ու պայմաններից։

 Հարություն Դելլալյանի երաժշտությունը, ինչպես և Սերգեյ Փարաջանովի կինոն, հայկական ինքնության խորքերից ծնված, բայց համաշխարհային մակարդակի ստեղծագործություններ են: Դրանք խոսում են զգացմունքների, հիշողության ու հոգևոր որոնումների լեզվով, որը հասկանալի է բոլոր ազգերին:

Ու հենց սա է մեր ուժը՝ մեր պատմությունը, մտածողությունը, անցյալն ու ներկան արվեստի միջոցով ներկայացնելու կարողությունը: Երբ մեր մշակույթը խոսում է, աշխարհը լսում է:

Ինֆորմացիան և Լուսանկարները` Նարինե Դելլալյանի ֆեյսբուքյան էջից

Սիրելի արվեստագետներ, մի՛ ավերեք հայագիտությունը

Այս խորագրով հանրային հարթակում տարբեր արվեստագետների հորդոր-ուղերձ է հղել հայերենագետ, լեզվաբան Հրաչ Մարտիրոսյանը: Նախքան բուն նյութին անցնելը մատնանշենք, որ Հրաչ Մարտիրոսյանը հայերենագիտության և ընդհանուր լեզվաբանության ոլորտի արդի ակնառու հայ գիտնականներից է, որ կարևոր ներդրում ունի հայոց լեզվի ուսումնասիրության, ստուգաբանության (էտիմոլոգիայի) և պատմական լեզվաբանության մեջ։ «Նիդերլանդական օրագիրը», որ երբեմն անդրադառնում է սփյուռքի հայ անվանի ու ճանաչված մարդկանց, արդեն պատմել է Հրաչ Մարտիրոսյանի մասին: Այժմ նա լեզվագիտական հետազոտական մի նախագծով գտնվում է Գերմանիայի Դաշնային հանրապետության Վյուրցբուրգ քաղաքում ու չնայած դրան հասցնում է հեռակա դասընթացներ վարել: Նրա գիտական աշխատանքները հատկապես վերաբերում են հայերենի ծագմանը, հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի այլ լեզուների հետ կապերին, ինչպես նաև բառերի ստուգաբանությանը։ Մարտիրոսյանը հեղինակել է կարևորագույն աշխատություններ, այդ թվում՝ Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (2010), որը համարվում է հայերենի ստուգաբանության հիմնարար գործերից մեկը։ Այս աշխատությունում նա վերլուծում է հայերեն ժառանգական բառապաշարի արմատները և դրանց կապը հնդեվրոպական նախալեզվի հետ, բառարանը լայնորեն օգտագործվում է հայերենի և հնդեվրոպական լեզուների ուսումնասիրության ոլորտում։

Բացի դրանից, նա ունի տպագրած բազմաթիվ գիտական հոդվածներ՝ հոլանդական, եվրոպական և միջազգային հեղինակավոր հանդեսներում, որտեղ անդրադարձել է հայերենի հնչյունաբանական, բառարանագիտական և պատմալեզվաբանական խնդիրներին, ակտիվորեն մասնակցում է միջազգային գիտաժողովների և հայագիտական հետազոտություններին։  Մարտիրոսյանի աշխատանքը մեծապես նպաստում է հայերենի՝ որպես հնդեվրոպական լեզվի, միջազգային ճանաչմանը։ Նրա ուսումնասիրությունները կարևոր աղբյուր են ինչպես հայագետների, այնպես էլ լեզվաբանների համար, ովքեր զբաղվում են հնդեվրոպական լեզվաբանությամբ։  Աշխարհի տարբեր երկրներում, այդ թվում Նիդերլանդներում նրա գործունեությունը կարևոր է նաև այն առումով, որ նա ներկայացնում է հայոց լեզուն եվրոպական ակադեմիական շրջանակներում՝ խթանելով դրա հետազոտությունը և հետաքրքրությունը։

Այս ամենի անկյունաքարը Հրաչ Մարտիրոսյանի շուրջ երեսուն տարվա երազած  «Հայերենագիտության ակադեմիայի»  հիմնադրումն էր Հայաստանում (մինչ այդ ակադեմիան գործում էր հեռակա)։ Ակադեմիայի իրականացման առաջին փուլը մեկնարկեց 2022 թվականի դեկտեմբերի 1-ին՝ ՀՀ Գիտության կոմիտեի կողմից հնգամյա դրամաշնորհի տրամադրմամբ։  Այժմ ակադեմիայի կազմավորման աշխատանքները բուռն ընթացքի մեջ են` դասընթացներ, գիրք-գրականության հավաքագրում, գիտաժողովների կազմակերպում, հետազոտական հնարավորությունների ընդլայնում: Սա թույլ է տալիս Մարտիրոսյանի խմբին կենտրոնանալ գիտական աշխատանքների, դասընթացների և օտար լեզուների ուսուցման վրա՝  նպաստելով ակադեմիայի կայացմանը։   

Մարտիրոսյանի գործունեության առանցքում ոչ միայն լեզվաբանական հետազոտություններն են, այլև հանրային պայքարը` հայերենին վնասող կեղծ կամ ոչ գիտակից մոտեցումների դեմ։ 

Գիտնականը մտահոգված է այն փաստով, որ հանրային դաշտում հաճախ շրջանառվում են լեզվաբանորեն անհիմն տեսակետներ, որոնք ոչ միայն մոլորեցնում են հասարակությանը, այլև վնասում լեզվի հանդեպ գիտակցված վերաբերմունքի ձևավորմանը։ Նա հաճախ քննադատում է այս երևույթը՝ կոչ անելով հասարակությանը և հատկապես լրագրողներին,հրապարակախոսներին ու ուսուցիչներին ավելի պատասխանատու լինել լեզվական հարցերում։

Հրաչ Մարտիրոսյանը կարևորում է հայերենի ուսումնասիրությունն ու ճիշտ օգտագործումը՝ նշելով, որ լեզվաբանական դաշտում անհրաժեշտ է ապավինել մասնագիտական գիտելիքին և խուսափել կեղծ տեսություններից:  Հրաչ Մարտիրոսյանը ոչ միայն տեսական գիտնական է, այլև նվիրյալ հայերենագետ, ով փորձում է պահպանել և զարգացնել հայոց լեզվի հանդեպ գիտակցված ու մասնագիտական մոտեցումը։

Նրա այս ուղերձը կենսական է այն առումով, որ տեղեկատվությունը արագ է տարածվում, և շատերը տարածում են ոչ գիտական կարծիքներ։ Այս խիստ կարևոր պահին կիսում ենք գիտնականի մտահոգությունն ու մեր օժանդակությունն ու աջակցությունն ենք հայտնում նրան: 

Թեև այս թեմաներով սոցիալական ցանցերում Հրաչ Մարտիրոսյանի գրառումները շատ ու բազմաբնույթ են, մենք առանձնացրեցինք  տարբեր ժամանակներում մի խումբ արվեստագետներին հասցեագրած դիմում-ուղերձները:  

Լեզվաբան Հրաչ Մարտիրոսյանի մտահոգությունն այն է, որ այս անձինք չունենալով մասնագիտական լեզվաբանական պատրաստվածություն, հանրային հարթակներում ակտիվորեն տարածում են կեղծ և հակագիտական ստուգաբանություններ։ Նրա հիմնական ուղերձն այն է, որ հանրային գործիչները չպետք է խեղաթյուրեն հայերենի ու հայագիտության գիտական հիմքերը՝ տարածելով ապատեղեկատվություն, հատկապես մեծ լսարան ունեցող հարթակներում։

 «Եթե լեզուն սխալվի, ապա չի կարելի ասել թե ինչ է ճիշտ և ինչ` սխալ»:
Կոնֆուցիոս

Ռուբեն Մալայանին

Ռուբեն Մալայանի պնդումները հայերենի վերաբերյալ չեն համապատասխանում լեզվաբանության գիտական մեթոդներին և կարող են հանրային դաշտում խեղաթյուրել լեզվաբանական փաստերը։ Մալայանը, լինելով արվեստագետ, հանդես է գալիս հայերենի բառաբանական և պատմալեզվաբանական վերլուծություններով, որոնք, ըստ Մարտիրոսյանի, չունեն ոչ մեթոդաբանական, ոչ լեզվաբանական հիմնավորում։ 

Նա տարածում է կեղծ լեզվաբանական վարկածներ: Հատկապես մտահոգիչ է այն, որ Մալայանի ներկայացրած գաղափարները՝ օրինակ, հայերեն ուրիշներ բառը «Ուրի շներ»-ով մեկնաբանելը կամ որդի բառը «պուճուր օձ»-ով բացատրելը, ոչ միայն լեզվաբանական հիմք չունեն, այլև հակասում են գիտական մոտեցումներին։ Մալայանի համոզմունքը, որ հայերենը նախահնդեվրոպական լեզուների մայրն է, անտեսում է լեզվաբանական համեմատական վերլուծության արդյունքները, որոնք ցույց են տալիս, որ հայերենը ընդամենը հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի մասն է, այլ ոչ թե նրա աղբյուրը։

Նա Հայերենի այբուբենը կապում է Պյութագորասի համակարգի հետ, Հայերենը համարում է բոլոր լեզուների մայր և նախաբաբելոնյան լեզու։ Այս պնդումները խեղաթյուրում են հայերենի պատմությունը և լեզվաբանական գիտությունը, ինչը կարող է խանգարել լեզվի իրական ուսումնասիրությանը։

Բացի այդ, Մալայանի պնդումները հաճախ ուղեկցվում են հայրենասիրական հուզականությամբ, ինչը կարող է խաբուսիկ տպավորություն թողնել հանրության վրա, կարծես թե դրանք ոչ միայն ենթադրություններ են, այլև գիտականորեն ապացուցված փաստեր։ Սա, Մարտիրոսյանի գնահատմամբ, վնասում է հայերենագիտությանը, քանի որ նման ոչ գիտական տեսակետները հանրային լայն սպառման պայմաններում խաթարում են քննադատական մտածողությունը և մարդկանց մոտ սխալ պատկերացումներ ստեղծում լեզվի պատմության մասին։

Այս երևույթը կարելի է գնահատել որպես մասնագետների և ոչ մասնագետների միջև սահմանների խախտում, երբ հանրային ոլորտում գիտական փաստերը տեղ են տալիս անհիմն կամ չստուգված վարկածներին։ Լեզվաբանությունն ունի իր կանոնները, մեթոդներն ու ապացուցման մեխանիզմները, և Մարտիրոսյանը կոչ է անում նախապես ծանոթանալ այս սկզբունքներին, նախքան նման հարցերի վերաբերյալ հայտարարություններ անելը։ Մալայանի պնդումների մեծ մասի հիմքում ընկած է ոչ թե լեզվաբանական վերլուծություն, այլ անհիմն ենթադրություններ, որոնք կարող են հանրային ընկալման մակարդակում վնասել հայերենագիտության գիտական ընկալմանը։

 Արման Նուռին

Հրաչ Մարտիրոսյանի մտահոգության առանցքում լեզվաբանական կեղծ ու մոլորեցնող պնդումներն են, որոնք տարածվում են հանրային հարթակներում՝ առանց մասնագիտական հիմքի։ Նա առանձնացնում է Արման Նուռի մի շարք սխալ ստուգաբանություններ, որոնք ներկայացվում են որպես հաստատուն գիտական փաստեր, մինչդեռ դրանց մեծ մասը ոչ միայն գիտականորեն անհիմն են, այլև հակասում են լեզվաբանության հիմնարար սկզբունքներին։

Մարտիրոսյանը մատնանշում է մի քանի հիմնական խնդրահարույց ձևակերպումներ։ Նա առանձնացնում է, օրինակ, այն պնդումը, թե «աշխատել» նշանակում է «աշխարհին տալ», մինչդեռ բառի արմատը նշանակում է «հոգնություն, չարչարանք» և որևէ կապ չունի «աշխարհ» բառի հետ։ Նույն սխալ մոտեցումն ունի նաև «բարև» բառի ստուգաբանությունը, որը ներկայացվում է որպես «բարի արև», մինչդեռ սա վաղուց հերքված մոլորություն է, որը հակասում է մասնագիտական աղբյուրներին, այդ թվում՝ Հրաչյա Աճառյանի բառարանին։ Նույն խնդրահարույց մոտեցումն ունի «աստված» բառի ստուգաբանությունը, երբ այն մեկնաբանվում է որպես «ասելիք տվածը», մինչդեռ սա ոչ թե լեզվաբանական բացատրություն է, այլ կամայական բառախաղ, որը չի համապատասխանում ստուգաբանության գիտական մեթոդներին։

Մարտիրոսյանի ուշադրության կենտրոնում է լայնամասշտաբ սխալներ, որոնք ոչ միայն լեզվաբանական անճշտություններ են, այլև խեղաթյուրում են հայոց լեզվի տեղն ու դերը լեզվաբանական հետազոտությունների համատեքստում։ Նման պնդումներից է, օրինակ, այն, որ հայերենը բոլոր մեռած լեզուների խառնուրդ է, մինչդեռ իրականում հայերենը հնդեվրոպական լեզու է, որն ունի իր ժառանգական հիմքը և որևէ ձևով տարբեր մեռած լեզուների խառնուրդ չի կարող համարվել։ Մեկ այլ անհիմն պնդում է, թե սանսկրիտը բացահայտվել է հայոց լեզվի միջոցով, մինչդեռ սանսկրիտը ուսումնասիրվել է անկախ հայերենից, և այս լեզուները պարզապես ունեն ընդհանուր հնդեվրոպական արմատներ, ինչպես հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի շատ այլ լեզուներ։

Հատկապես անհասկանալի է հայերենի արմատների թվի մասին պնդումը, որտեղ Նուռը հայտարարում է, որ հայերենում կա 144,000 արմատ։ Սա ակնհայտորեն իրականությանը չի համապատասխանում, քանի որ Աճառյանի «Արմատական բառարանում» ներկայացված է շուրջ 11,000 արմատ, և նույնիսկ եթե նոր հետազոտություններով այս թիվը որոշակիորեն ավելացել է, 144,000 թիվը անհիմն է և չի համապատասխանում գիտական աղբյուրներին։

Հասմիկ Բաղրամյանին

Լեզվաբան Հրաչ Մարտիրոսյանը, երաժիշտ, երաժշտագետ Հասմիկ Բաղրամյանին ուղղված գրառման մեջ մտահոգություն է արտահայտում հայերենագիտության նկատմամբ ոչ գիտական մոտեցումների տարածման վերաբերյալ։  ««ժպտուն ու անմիջական մի տիկին, որ երևակայական թռիչքների մեջ հաճախ ընդելուզում է հայերենագիտությունը հավեսով քարուքանդ անող «ստուգաբանություններ»» հանրային հարթակներում ներկայացնում է բառերի ծագման վերաբերյալ կոնկրետ ապացույցներից զուրկ, երևակայական ստուգաբանություններ։

Ահա լեզվաբանական ինքնաշեն ստուգաբանություններ, որոնք որևէ գիտական հիմնավորում չունեն և կարող են մոլորեցնել լայն լսարանին։ Բերելով կոնկրետ օրինակներ, նա ցույց է տալիս, թե ինչպես են հայերեն բառերը ստուգաբանվում առանց պատմական-լեզվաբանական հիմքի։  Օրինակ՝ տոնիկա բառը կապվում է տուն-ի հետ, հայ բառը՝ անգլերեն high-ի, վարդապետ-ը՝ վարդ-ի, բանակ-ը՝ բան-ի հետ, Գրիգոր անունը մեկնաբանում է որպես «Գրի Գոռ աստվածություն» և այլն: Այսպիսի ստուգաբանությունները արհեստական են, չեն դիմանում լեզվաբանական վերլուծությանը և խեղաթյուրում են հայերենագիտության իրական պատկերը։

Գրառման մեջ անդրադարձ կա նաև Բաղրամյանի հայտարարությանը, որ ինքը գիտության հետ կապ չունի և չի էլ ուզում ունենալ։ Սակայն, միևնույն ժամանակ, նա շարունակում է հանրային դաշտում տարածել իր մեկնությունները, որոնք, չլինելով գիտականորեն հիմնավորված, լայն լսարանի համար կարող են թվալ հավաստի։ Սա հատկապես մտահոգիչ է, քանի որ նրա տեսանյութերը հավաքում են տասնյակ հազարավոր դիտումներ, ինչը մեծ ազդեցություն ունի հանրային ընկալումների ձևավորման վրա։

Մարտիրոսյանի համոզմամբ Բաղրամյանի մոտեցումները տեղավորվում են այն գաղափարական շրջանակում, որտեղ հայ ժողովրդին վերագրվում է առանձնահատուկ առաքելություն, իսկ հայերենը դիտարկվում է որպես բոլոր լեզուների հիմք։ Այսպիսի ազգակենտրոն, բայց գիտական տեսանկյունից անհիմն պնդումները կարող են ստեղծել ինքնախաբեության վտանգավոր դաշտ, որտեղ իրական լեզվաբանական փաստերը փոխարինվում են քարոզչությամբ կամ զգացմունքային տեսություններով։

«Աչքը լույս, ականջը լսող, լեզուն` ճշմարիտ».
Ինչ հետևությունների կարելի է հանգել

Հրաչ Մարտիրոսյանը շատ հստակ ընդգծում է, որ այս արվեստագետների պնդումները ոչ միայն սխալ են, այլև հակագիտական, քանի որ նրանք չեն օգտագործում լեզվաբանական մեթոդներ, այլ հիմնվում են սեփական հնարքների ու երևակայության վրա։ 

Այո, նման խեղաթյուրումները կարող են լուրջ հետևանքներ ունենալ, դա վտանգում է լեզվաբանության և հայերենագիտության ապագան։ Սխալ տեղեկության տարածումը ոչ միայն մոլորեցնում է հանրությանը, այլև նվազեցնում է գիտության նկատմամբ վստահությունը։

Բացի այդ, կեղծ հայրենասիրական մոտեցումները, որոնք ներկայացնում են հայերենը որպես բոլոր լեզուների մայր, կարող են հաճելի թվալ, բայց իրականում վնասում են գիտական հետազոտություններին՝ հայերենագիտությունը վերածելով ավելի շատ առասպելաբանության, քան գիտության։ Սա խոչընդոտում է քննադատական մտածողության ձևավորմանը, ինչը վտանգավոր է ցանկացած կրթական համակարգի և հասարակության համար։

Եթե այս երևույթները չկանխվեն, ապագայում կարող ենք ունենալ մի հասարակություն, որը հիմնվում է չփաստարկված, անհիմն պնդումների վրա, ինչն էլ իր հերթին կարող է ազդել լեզվաբանական հետազոտությունների որակի, կրթության մակարդակի և նույնիսկ ազգային ինքնության ընկալման վրա։

Հայերենագիտությունը պետք է դիտարկվի որպես գիտություն, լեզվաբանությունը պահանջում է հստակ մեթոդաբանություն, պատմական-համեմատական վերլուծություն և փաստերի վրա հիմնված եզրակացություններ։ Երբ հանրային հարթակում հայտնվում են հակագիտական պնդումներ, որոնք չեն անցնում գիտական քննություն, դրանք կարող են ոչ միայն խեղաթյուրել իրականությունը, այլև մեծ վնաս հասցնել գիտությանը։ Ուստի կարևոր է քննադատական մտածողությամբ մոտենալ լեզվաբանական հարցերին և տարբերակել գիտական փաստերն ու անհիմն ենթադրությունները։

Մարտիրոսյանն իր անհանգստությունը կապում է այն հանգամանքի հետ, որ նման անհիմն պնդումները տարածվում են լայն լսարանի համար հասանելի մեդիա հարթակներում, որտեղ դրանց ճշգրտությունը չի ստուգվում։ Հանրային դեմքերը, անկախ իրենց ոլորտից, երբ արտահայտվում են լեզվաբանական կամ այլ գիտական հարցերի շուրջ՝ առանց համապատասխան մասնագիտական պատրաստվածության, նպաստում են հակագիտական մոտեցումների տարածմանը։ Սա վտանգավոր է, քանի որ նման մոտեցումները հասարակության շրջանում ձևավորում են սխալ ընկալումներ լեզվի և նրա պատմության վերաբերյալ։ Եթե այս տիպի տեղեկությունները լայնորեն տարածվեն, մարդիկ կարող են սխալ ընկալել հայերենի զարգացման ընթացքը, դրա կապը այլ լեզուների հետ և ընդհանրապես՝ լեզվաբանության մեթոդաբանական սկզբունքները։

Այս երևույթը ոչ միայն աղավաղում է գիտական ճշմարտությունը, այլև խոչընդոտում է իրական լեզվաբանական հետազոտությունների տարածմանը։ Երբ հանրային հարթակներում տարածվում են գիտության հետ կապ չունեցող կամայական պնդումներ, դրանք հեշտությամբ կարող են արմատավորվել զանգվածային մտածողության մեջ, ինչը հետագայում դժվարացնում է գիտական ճշմարտությունների ընդունումը։

Մարտիրոսյանի քննադատությունը կարևոր է ոչ միայն որպես լեզվաբանական փաստարկում, այլև որպես լայն հասարակության կրթական մակարդակի բարձրացման փորձ։ Այն ցույց է տալիս, որ մասնագիտական հարցերում անհրաժեշտ է դիմել մասնագետների, այլ ոչ թե հիմնվել անհիմն ենթադրությունների կամ չստուգված պնդումների վրա։ Այս խնդիրը հատկապես ակնհայտ է, երբ նման պնդումներն արվում են մեծ լսարան ունեցող հարթակներում, որտեղ դրանց վրա հիմնված տեղեկատվությունը կարող է առանց կասկածի ընդունվել որպես ճշմարտություն։

Հանրային քննարկումներում հակագիտական պնդումների դեմ պայքարը պահանջում է գիտական գրագիտության բարձրացում, գիտական աղբյուրների տարածում և խորը ուսումնասիրությունների խրախուսում։ Երբ հանրային դեմքերը հանդես են գալիս որպես հեղինակություն այնպիսի ոլորտներում, որոնցում չունեն մասնագիտական կրթություն, նրանք կարող են սխալ կերպով ազդել հանրային ընկալումների վրա։ Հենց այդ պատճառով է, որ Մարտիրոսյանը հորդորում է հանրային խոսքում խուսափել անտեղյակ մոտեցումներից և նախքան լեզվի մասին դատողություններ անելը՝ ուսումնասիրել լեզվաբանության գոնե տարրական հիմունքները։

Վահան ԱՄԱՏՈՒՆԻ
«Նիդերլանդական օրագիր»

«Իրատես» թերթ, 27.03.2025:
https://www.irates.am/hy/1743064614

--------------

Սիրելի արվեստագետներ, մի՛ ավերեք հայ(երեն)ագիտությունը [3]. Հասմիկ Բաղրամյան
https://www.facebook.com/groups/230828630314947/posts/9732517850145930

Սիրելի արվեստագետներ, մի՛ ավերեք հայագիտությունը [2]. Արման Նուռ
https://www.facebook.com/groups/230828630314947/posts/9559566634107720/

Սիրելի արվեստագետներ, մի՛ ավերեք հայագիտությունը [1]. Ռուբեն Մալայան
https://www.facebook.com/groups/230828630314947/posts/9528820087182375

Հոլանդահայ հասարակական գործիչ Մաթո Հախվերդյանը 80 տարեկան է

 Մաթո Հախվերդյան-80

25 ՄԱՐՏ

 Սիրելի Մաթո Հախվերդյան,

Այսօր մեծ սիրով ու ջերմությամբ շնորհավորում ենք Ձեզ 80-ամյա հոբելյանի առթիվ։ Ձեր անունը վաղուց դարձել է նվիրվածության, ազգանվեր աշխատանքի ու մշակութային կամրջի խորհրդանիշ հայերի և հոլանդացիների համար։

Նիդերլանդական օրագրում միշտ հաճույքով ու հպարտությամբ ենք գրել այն միջոցառումների մասին, որոնք կազմակերպել եք Հաագայում՝ բերելով ազգային մշակույթի շունչը, միավորելով սերունդներին, ստեղծելով կապեր ու ամրապնդելով հոլանդահայ համայնքը։

FAON-ի շրջանակում Ձեր առաջնորդությունը ևս մեծապես գնահատելի է. առանց կուսակցական պատնեշների, միավորելով համախոհներին՝ Դուք ստեղծել եք մի ամուր կառույց, որն ունի իր հաստատուն տեղն ու ձայնը թե՛ հոլանդահայության, թե՛ Նիդերլանդների պետական շրջանակներում։

Մաղթում ենք Ձեզ առողջություն, նոր ծրագրեր ու շատ երջանիկ տարիներ՝ սիրելիների, ընկերների և համախոհների շրջապատում։ Ձեր նվիրումն ու գործն ապրելու են դեռ երկար, ոգեշնչելով նոր սերունդներին։

Շնորհավոր տարեդարձդ, սիրելի Մաթո Հախվերդյան։

«Նիդերլանդական օրագիր»

ՕՐԵՐ-ը միանում է բոլոր շնորհավորանքներին եւ մաղթում երկար ու երջանիկ տարիներ։

--------------------

Beste Mato Hakverdian,

Vandaag feliciteren wij u met veel warmte en genegenheid met uw 80ste verjaardag. Uw naam is al lang een symbool van toewijding, patriottisch werk en een culturele brug tussen Armeniërs en Nederlanders.

In de Nederlands Dagblad hebben we altijd met plezier en trots geschreven over de evenementen die u in Den Haag organiseert. U brengt de geest van de Armeense cultuur tot leven, verbindt generaties, creëert nieuwe banden en versterkt de Nederlands-Armeense gemeenschap.

Uw leiderschap binnen FAON is ook van grote waarde. Zonder politieke barrières, maar met gelijkgestemden, hebt u een sterke organisatie opgebouwd die een vaste plaats en stem heeft binnen zowel de Nederlands-Armeense gemeenschap als de Nederlandse overheid.

Wij wensen u gezondheid, nieuwe projecten en nog vele gelukkige jaren in de kring van uw dierbaren, vrienden en medestanders. Uw toewijding en werk zullen nog lang voortleven en nieuwe generaties inspireren.

Gelukkige verjaardag, beste Mato Hakverdian!

«Նիդերլանդական օրագիր» (Nederlands Dagblad)

80 տարիների մեջ ամփոփված է մի ամբողջ կյանքի իմաստնություն, բարություն ու նվիրում 

Մաթոն այն մարդն է, ով իր ներկայությամբ լցնում է միջավայրը ջերմությամբ, անկեղծությամբ ու մտերմությամբ։  Mato Hakhverdian -ի հետ անցկացրած յուրաքանչյուր հանդիպում վերածվում է տոնի, լինի դա սփյուռքին նվիրված համաժողով, մշակութային իրադարձություն, թե սովորական զբոսանք։ 

Մաթո ջան, մեր համատեղ հիշողությունները թանկ  ու հոգեհարազատ են՝ Հաագայի հանդիպումներից մինչև Հայաստանի տեսարժան վայրեր այցելելը, անսպառ զրույցներն ու մտքերի փոխանակումը։ Դու չես փոխվում՝ միշտ նույն նվիրված, խոհեմ ու լուսավոր մարդն ես, ում կողքին պարզապես հաճելի է լինել։

Այսօր իսկական տոն է։ Շնորհավոր տարեդարձդ, սիրելի Մաթո։ Թող առողջությունը, ժպիտն ու լավ տրամադրությունը մշտական ուղեկից լինեն։  Միշտ այսպես ջերմ, խոհեմ ու կենսուրախ լինես՝  ինչպես քեզ ճանաչել ենք ու սիրում ենք։

Ուրախ եմ, որ կյանքն առիթ տվեց քեզ հետ անցկացնել այդքան հիշարժան օրեր, ու վստահ եմ՝ այդպիսի օրեր դեռ շատ կլինենն։ Գրկում եմ քեզ  ասում՝ Շնորհավոր տոնդ, լավ մարդ։

Hay AZIAN

«Նիդերլանդական օրագրի» հիմնադիր, խմբագիր

Մայրության եւ գեղեցկության տոնի նախապատրաստություն Հաագայի հայ համայնքում

 

Հաագայի Աբովյան մշակութային միությունը տեղեկացնում է

Abovian Cultural Centre .

Moederschap en schoonheidsdag in Armenië wordt op 7 April gevierd. Aanstaande zondag zullen we met de kinderen leuke cadeautjes voor onze moeders en oma's knutselen.Moederschap en schoonheidsdag in Armenië wordt op 7 April gevierd. Aanstaande zondag zullen we met de kinderen leuke cadeautjes voor onze moeders en oma's knutselen.

Datum: 23 maart

Tiijd: 12:00-13:30

Locatie: Clubhuis van "Abovian", Den Haag

Entree: € 6 p.p., incl. Materiaal en lekkernij

Reserveren via DM Zof info@abovian.nl

Մայրության եւ գեղեցկության տոնը Հայաստանում կնշվի ապրիլի 7-ին: Այս կիրակի գեղեցիկ նվերներ ենք պատրաստելու մեր մայրիկների եւ տատիկների համար երեխաների հետ։

Ամսաթիվ՝ մարտի 23

Ժամ 12:00-13:30

Վայրը՝ «Աբովական» ակումբ, Հաագա

Մուտքը՝ €6 p.p., ներառյալ Նյութ եւ հյուրասիրություն

Ամրագրեք DM Zof-ի միջոցով info@abovian.nl

Տեղադրվելու է ՀՈՒՇԱՐՁԱՆ՝ ՆՎԻՐՎԱԾ Ամստերդամում ՏՊԱԳՐՎԱԾ ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅԵՐԵՆ ԱՍՏՎԱԾԱՇՆՉԻՆ

 

✅️Նիդերլանդների հայ համայնքի հարգելի անդամներ

Սիրելի հայրենակիցներ

📣1666 թվականին Ամստերդամում լույս է տեսել հայերենով առաջին տպագիր Աստվածաշունչը։ Այն դարձավ հին հայկական տպագրության լավագույն օրինակներից մեկը և Աստվածաշնչի ամենաարժեքավոր վաղ հրատարակություններից մեկն աշխարհում։ Նախապատրաստումը տևեց հինգ երկար տարիներ։ Այս ընթացքում Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու Էջմիածնի Մայր Աթոռի բանագնաց վարդապետ Ոսկան Երևանցին փորձել էր պատասխանատու առաքելությունը իրագործել եվրոպական մի շարք քաղաքներում։ Ի վերջո, նրա համառ որոնումները հաջողությամբ ավարտվեցին Նիդերլանդների մայրաքաղաքում, որն հայտնի էր քրիստոնեական տարբեր դավանանքների նկատմամբ իր հանդուրժողականությամբ:

Հոլանդացի առաջատար տպագրիչ, տպագիր տառատեսակների ստեղծման մասնագետ Քրիստոֆել վան Դայքի հետ երկու տարվա համատեղ աշխատանքի արդյունքում Ոսկան Երևանցու ջանքերը պսակվեցին հաջողությամբ և առաջին տպագիր հայերեն Աստվածաշունչը լույս տեսավ։ Հայկական տպարան հիմնելու առաքելությունը հնարավոր էր դարձել այն ժամանակվա փոքրաթիվ հայկական համայնքի աջակցությամբ, որը 1611 թվականից հաստատվել էր Ամստերդամում։

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամի և Հայ Առաքելական Սուրբ Հոգի եկեղեցու նախաձեռնությամբ 2016 թվականին Ամստերդամի համալսարանում (UvA) կազմակերպվել է հանդիսավոր միջոցառում և ցուցահանդես՝ նվիրված առաջին հայերեն տպագիր Աստվածաշնչի 350-ամյակին։ Այս տարեդարձը ներառվել է նաև ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի օրացույցում։

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամի վարչությունը 2019 թվականի վերջին դիմել է Ամստերդամի քաղաքապետարանին՝ ի պատիվ հայ ժողովրդի հոգևոր և մշակութային կյանքում այս կարևոր իրադարձության հուշարձան տեղադրելու խնդրանքով։

Արձանի գաղափարն ու նախագիծը դրական էին ընդունվել Ամստերդամի քաղաքապետարանի և տարբեր հանձնաժողովների կողմից։ Այնուամենայնիվ, կորոնավիրուսի և տեղադրման համապատասխան վայրի շուրջ երկարատև քննարկման պատճառով վերջնական որոշումը հետաձգվեց մի քանի տարով։

Այս տարվա փետրվարին Ամստերդամի համալսարանի ղեկավարությունը, համալսարանի գրադարանը և Ալարդ Պիրսոն թանգարանը վերջնական հավանություն տվեցին Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամի առաջարկին։ Հուշարձանի համար տեղ է հատկացվել այս հաստատությունների շենքերի միջև գտնվող ներքին պուրակում՝ Oude Turfmarkt 145/147 հասցեում, որը Ամստերդամի սրտում գտնվող համալսարանական թաղամասի մաս է կազմում: Ուշագրավ է այն փատը, որ Ալարդ Պիրսոն թանգարանը տնօրինում է աշխարհի հին տպագիր գրքերի ամենահարուստ հավաքածուներից մեկը, այդ թվում՝ հայկական։

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամը խորին շնորհակալություն է հայտնում իր հոլանդացի գործընկերներին այս ծրագրին աջակցելու համար։ Ընտրված վայրը լիովին արտացոլում է հուշարձանի հայեցակարգն ու նպատակը, որը խորհրդանշում է Հայաստանի և Նիդերլանդների պատմական խորը կապերը, Ամստերդամի հայ համայնքի ավելի քան 400-ամյա պատմությունը և Նիդերլանդների մայրաքաղաքում տպագրության դարավոր ավանդույթները։

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամը Ամստերդամում հուշարձանի իրականացումը  վստահել է Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդական նկարիչ Լևոն Թոքմաջյանին։ Անվանի քանդակագործը շատերին հայտնի է որպես Երևանում գտնվող Մարտիրոս Սարյանի և այլ արձանների հեղինակ։ Ավելին, սա առաջին անգամը չէ, որ հիմնադրամը դիմում է հայկական արվեստի այս վարպետին։

Լևոն Թոքմաջյանի հետ համագործակցությունը սկսվել է 2018 թվականից, երբ Երևանը նշեց իր 2800-ամյակը։ Այս տոնական միջավայրում Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամը, մեր հայրենակիցների  աջակցությամբ, Երևան քաղաքին Ամստերդամի հայ համայնքի անունից նվիրեց հայկական գամփռի արձանը, որի հեղինակն է Լևոն Թոքմաջյանը։

Ամստերդամի առաջարկվող հուշարձանի նախագծում պատկերված են Ոսկան Երևանցու և Քրիստոֆել վան Դայքի կերպարները՝ տպագրական սարքավորման առջև, հայկական տպագրական տառերի ստեղծման համատեղ աշխատանքի ընթացքում։ Հուշարձանը պատրաստվելու է բրոնզից և կունենա 120 սմ բարձրություն։ Մոդելի լուսանկարները կցվում են։

Այս տարի Ամստերդամը նշում է իր 750-ամյակը։ Հիմնադրամը նախատեսում է այս արձանը նվիրաբերել քաղաքին՝ ի պատիվ այս պատմական նշաձողի: Համոզված ենք`հուշարձանը կդառնա այցելությունների կարևոր վայր ինչպես հայ համայնքի, այնպես էլ Նիդերլանդների (և ոչ միայն) արվեստի և պատմության սիրահարների համար:

Նախագծի ընդհանուր արժեքը՝ ներառյալ արձանի պատրաստումը, տեղափոխումն ու տեղադրումը, կազմում է 20000 եվրո։ Կոչ ենք անում Ամստերդամի և Նիդերլանդների հայ համայնքի բոլոր անդամներին, Հայաստանի ու արտերկրի մեր հայրենակիցներին և Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամի բարեկամներին իրենց աջակցությունը ցուցաբերել այս ծրագրի իրականացմանը։

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամը սույնով հայտարարում է դրամահավաք՝ Ամստերդամում Ոսկան Երևանցու և Քրիստոֆել վան Դայքի հուշարձանը տեղադրելու նպատակով։

📌Դուք կարող եք նպաստել՝ նվիրաբերելով NL 65 INGB 0008 1134 82 հաշվեհամարին

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամի անունով «Ոսկան Երևանցու հուշարձան» հիշատակմամբ.

📌IBAN: NL65INGB0008113482

Beneficiary: Stichting St. Grigor Narekatsi

Payment details: Monument Voskan Yerevantsi

Աստված մեզ օգնական!

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամ – Ամստերդամ

info@narekatsi.nl

A HANDFUL OF SMILES AND FAITH WITH THE HELP OF DIACONIA

 For the Diary of the Netherlands/ NidOragir

From Yerevan, the capital of Armenia
Naira Gasparyan, PhD, YSU, Associate Professor

(ENG) As we have already informed, dear reader, the Diaconia Charitable Fund organized a solemn display of the skills and results acquired by the graduating classes of confectioners and seamstresses. The implementation of the courses was brought to life thanks to the sponsorship and support of the Dutch charitable organizations Stichting Mensenkinderen and Kom over en Help. The event was attended by the Ambassador of the Netherlands, Honorable Mrs. Marieke Monroy-Winter. 

Quite a lot of work was done to beautify the day of the guests and participants. The hospitable “Avan of Hope” had turned into a village of gleaming heartful smiles. With admiring applause, the packed hall greeted the young women and girls who wore the work of their own hands, smiling, but still retaining a certain trace of suffering in their eyes, and whose clothes were quite impressive. Confectioners also presented a rich assortment of pastries with unique designs. During the event, sincere words of gratitude were expressed to the benefactors and organizers. The graduates were smiling, confident in the future. Photos are attached. 

When you can transfer professional skills to people, you help them stand firmer on this ground, it means you support a person to get out of deep depression, look at life with faith, and feel that he/she is not alone. The graduation event organized by the Diaconia Charitable Fund also had surprises that turned it into a small holiday. It should be noted that thanks to such charitable activities, it becomes possible to lift people suffering from post-traumatic stress syndrome out of depression, pushing them towards a more stable life. 

A HANDFUL OF SMILES AND FAITH WITH THE HELP OF DIACONIA (NL)

Nederlandse vertaling Naira van Geenhuizen

Beste lezer, zoals u al op de hoogte was gesteld, organiseerde de liefdadigheidsorganisatie Diaconia een feestelijke tentoonstelling om de vaardigheden en eindresultaten te presenteren van de toekomstige banketbakkers en naaisters die een acht maanden durende cursus hebben gevolgd. Deze cursussen werden mogelijk gemaakt dankzij de steun en sponsoring van de Nederlandse liefdadigheidsorganisaties Stichting Mensenkinderen en Kom over en Help.

Mevrouw Marieke Monroy-Winter, ambassadeur van het Koninkrijk der Nederlanden in Armenië, was tijdens het evenement aanwezig. Er is veel werk verzet om deze dag speciaal te maken voor zowel de deelnemers als de bezoekers. De gastvrije wijk "Village of Hope" werd omgetoverd tot een plek vol ontroerende glimlachen.

In een volle zaal werden de vrouwen, gekleed in hun zelfgemaakte ontwerpen, warm onthaald. Hun gezichten straalden trots uit, al was er in hun ogen ook een zweem van de uitdagingen die ze hebben doorgemaakt. De banketbakkers presenteerden op hun beurt een prachtig en uniek assortiment gebak.

Tijdens het evenement werden oprechte woorden van dank uitgesproken aan de sponsors en organisatoren. De cursisten stonden vol zelfvertrouwen voor het publiek, met een brede glimlach en een hoopvolle blik op de toekomst.

Wanneer mensen de kans krijgen om beroepsvaardigheden te ontwikkelen en stevig in het leven te staan, kunnen ze hun depressie overwinnen, met meer vertrouwen naar de toekomst kijken en voelen dat ze er niet alleen voor staan. Dit evenement, georganiseerd door Diaconia, zat bovendien vol verrassingen, waardoor het een echte feestdag werd.

Het is belangrijk te benadrukken dat dit soort liefdadigheidsinitiatieven een cruciale rol spelen in het ondersteunen van mensen met posttraumatische stress, hen helpen uit een depressieve toestand te komen en hen begeleiden naar een stabieler en hoopvoller leven.

ՄԻ ԲՈՒՌ ԺՊԻՏ ՈՒ ՀԱՎԱՏ՝ ԴԻԱԿՈՆԻԱՅԻ ՕԳՆՈՒԹՅԱՄԲ

Ինչպես արդեն մեր ֆեյսբուքյան էջում տեղեկացրել էինք Diaconia Charitable Fund / Դիակոնիա բարեգործական հիմնադրամը կազմակերպել էր հրուշակագործների և կարուձևի ավարտական խբերի ձեռք բերած հմտությունների ու վերջնարդյունքների հանդիսավոր ցուցադրում: Դասընթացների իրականացումը կյանքի էր կոչվել հոլանդական Stichting Mensenkinderen (Ստիխտինգ Մենսենկինդերեն) և Kom over en Help (Քոմ ովեր են հելպ) բարեգործական կազմակերպությունների հովանավորման ու աջակցության շնորհիվ: Միջոցառմանը ներկա էր Հայաստանում Նիդերլանդների դեսպան, հարգարժան տիկին Մարիկե Մոնրոյ-Վինթերը: 

Բավականին աշխատանք էր կատարված գեղեցկացնելու հրավիրյալների և մասնակիցների օրը: Հյուրընկալ «Հույսի Ավանը» վերածվել էր հուզառատ ժպիտների ավանի: Լեփ լեցուն դահլիճը հիացմունքի ծափահարություններով էր ողջունում սեփական ձեռքի աշխատանքը կրող, ժպտադեմ, բայց որոշակի տառապանքի դրոշմը աչքերում դեռ պահպանած երիտասարդ կանանց ու աղջիկներին, որոնց ձևավորած հագուստները բավականին տպավորիչ էին: Հրուշակագործները նույնպես յուրահատուկ ձևավորմամբ խմորեղենի հարուստ տեսականի էին ներկայացրել: Միջոցառման ընթացքում հնչեցին երախտագիտության անկեղծ խոսքեր՝ ուղղված բարերարներին ու կազմակերպիչներին: Շրջանավարտներն ուրախ էին, լի ապագայի նկատմամբ հավատով:

Նիդերլանդական Օրագրի համար
Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանից
Նաիրա Գասպարյան, բ․գ․թ․, ԵՊՀ դոցենտ

Անգլերեն և Նիդերլանդերեն տարբերակներն` ԱՅՍՏԵՂ

Թարգմանությունները` Նաիրա ԳԱՍՊԱՐՅԱՆԻ (անգլերեն) և  Նաիրա վան ԽԵԵՆՀԱՈՒԶԵՆԻ (Նիդերլանդերեն)