Հնուց ի վեր իրար հետ կապված են Ամստերդամն ու հայերը, հայկական Առաքելական եկեղեցու և հայերեն գրքերի հետ միասին։ Առաջին հայ վաճառականները հայտնվեցին Ամստերդամում տասնյոթերորդ դարի սկզբին։ Նրանցից շատերը, գուցեև բոլորը, նորջուղայեցիներ էին։ Շուտով Ամստերդամում հաստատվեց նաև հայ քահանա, որի բնակարանը միաժամանակ ծառայում էր որպես եկեղեցի։
1656 թվականին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Հակոբ Դ․ Ջուղայեցու հանձնարարությամբ նախկին նոտար Մաթեոս Ծարեցին ճանապարհ ընկավ դեպի Եվրոպա, տպարան հիմնելու և Աստվածաշունչ տպելու նպատակով։ Հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցու դիմադրության պատճառով Ծարեցուն չհաջողվեց Իտալիայում տպարան ստեղծել, և նա շարունակեց ճանապարհը դեպի Ամստերդամ, որտեղ այդ ժամանակներին բավականին զարգացած էր գրատպության արվեստը։ Մանավանդ, Նիդերլանդների մայրաքաղաքում տարբեր կրոների հանդեպ համեմատաբար մեծ հանդուրժողականություն էր տիրում, և գրաքննություն գրեթե չկար։
Ամստերդամում Ծարեցին հիմնեց տպարան, որը հետագայում կրելու էր « Սուրբ Էջմիածնի և Սուրբ Սարգսի» անունը, և որտեղ լույս կտեսներ առաջին տպագիր Աստվածաշունչը։ 1660 թվականի դեկտեմբերին Ծարեցին սկսեց տպել իր առաջին գիրքը՝ Ներսես Շնորհալու «Յիսուս Որդի» պոեմը։ Ցավոք, նա հիվանդացավ և մահացավ 1661 թվականի հունվարի 12-ի լույս 13-ի գիշերը, կիսատ թողնելով գրքի տպագրությունը։ Գործը շարունակեց և ավարտին հասցրեց Ամստերդամում հաստատված հայ վաճառական Ավետիս Ղլիճենցը։ Հետո տպարանի տնօրինությունը ստանձնեց նրա եղբայր Ոսկան Վարդապետ Երևանցին։
Տասնյոթերորդ և տասնութերորդ դարերում Ամստերդամում հաջորդաբար գործել է երկու հայկական տպարան։
1714 թվականին հայ համայնքը Ամստերդամի քաղաքապետներից թույլտվություն խնդրեց, և ստացավ, քաղաքում սեփական եկեղեցի կառուցելու։ Եկեղեցին, որ հաստատվեց հայերի թաղամասի Կրոմ Բոմսլոտ փողոցում, ստացավ «Սուրբ Հոգի» անունը և, բացի մեկ դարյա դադարից, մինչ օրս կազմում է Նիդերլանդների հայ համայնքի միացնող ուժ։
Եկեղեցին միշտ ունեցել է գրքերի հավաքածու, և 2023 թվականի սկզբին որոշում է կայացվում այդ հավաքածուի հիման վրա ստեղծել գրադարան, «Մաթեոս Ծարեցի» անունով։ Նախաձեռնության հեղինակն է «Սուրբ Հոգի եկեղեցի» հիմնադրամի նախագահ պարոն Տիգրան Մղտեսյանը, օգնություն ստանալով թարգմանչուհի և հայագետ Աննա Մարիա Մատտաարի և Տեր Տարոն Քահանա Թադևոսյանի կողմից։
Գրադարանը կծառայի ոչ միայն հայ հավատացյալների համայնքին, այլև բոլոր նրանց, ովքեր հետաքրքրվում են Հայաստանով և հայոց մշակույթով ու պատմությամբ։
Գրադարանի նպատակներից մեկն է մեկնման և միացման կետ դառնալ հայկական թեմաներով զբաղվող գիտնականների համար։ Պարբերաբար հետազոտողներ տարբեր հարցերով դիմում են Ամստերդամի եկեղեցուն․ գրադարանը կփորձի պատասխանել այս հարցերին և կամ հետազոտողներին կհուշի համապատասխան աղբյուրները։
Գրադարանի գրացուցակը հասանելի կլինի առցանց։
Գրադարանի հավաքածուների շեշտը կդրվի հետևյալ երեք ուղղությունների վրա՝
- Արևմտյան Հայաստանի պատմություն, և արևմտահայերեն գրականություն,
- Նիդերլանդների (և նախկին գաղութների) հայ համայնքների պատմություն,
- Հոգևոր գրականություն և եկեղեցու պատմություն։
Գրադարանում կկազմակեպրվեն դասախոսություններ և գրքերի քննարկումներ։ Ջանքեր կգործադրվեն գրադարանի շուրջ հավաքել նաև հայկական ծագում ունեցող այն անձանց, որոնք հայերեն լեզուն չեն տիրապետում։
Գրադարանը կունենա նաև հրատարակչություն, որը կհրատարակի հայկական թեմաներով գրքեր։
No comments:
Post a Comment