Հիշարժան դաս՝ Կալկաթայի սուրբ Նազարեթ հայոց եկեղեցու բակում
Դասն սկսեց ուսուցչուհի Լիանա Փիրումյանը՝ խոսելով Հնդկաստանում հայ ազգային-ազատագրական շարժման ծավալման, այդ շարժման մեջ հնդկահայ բուրժուազիայի՝ առևտրական խավի ներդրման ու նշանակության մասին: Ապա աշակերտները ներկայացրեցին Հովսեփ Էմինի կյանքը՝ ծննդից մինչ մահ (Համադանից-Կալկաթա), և գործունեությունը՝ Կալկաթա-Անգլիա-Ռուսաստան-Վրաստան-Հս. Կովկաս-Հայաստան (Արցախ)-Պարսկաստան-Կալկաթա ուղեգծով: Աշակերտները պատմեցին Էմինի կյանքում մեծ դեր կատարած իռլանդացի փիլիսոփա Էդմոնդ Բյորքի, Լորդ Նորտումբերլենդի, բրիտանացի արևելագետ ու Կալկաթայի Գերագույն ատյանի դատավոր Ուիլյամ Ջոնսի մասին: Ուսուցիչը մեջբերեց մտքեր Հովսեփ Էմինի ինքնակենսագրությունից՝ՙ «Հովսեփ Էմինի կյանքն ու արկածները», ներկայացրեց Էմինի ազգականուհի, կալկաթաբնակ Էմի Աբգարին, որի ջանքերով Կալկաթայում 1918 թ. հրատարակվեց վերոհիշյալ աշխատության երկրորդ ընդլայնված մասը: Այնուհետև աշակերտները ծանոթացան Էմինի կյանքի կարգախոսին. «Չեմ կարող ապրել գազանների նման՝ ուտել, խմել, առանց ազատության կամ գիտելիքի»:
Դասն անցավ հետաքրքիր ու բովանդակալից: Աշակերտներից յուրաքանչյուրը կերտեց Հովսեփ Էմին հասարակական-քաղաքական գործչի իր կերպարը՝ մարդ, որի կյանքի միակ մտահոգությունն իր հայրենիքի ազատությունն էր, ժողովուրդ, որին նա պատրաստ էր զոհաբերել ամեն ինչ:
Դասն ամփոփեց ուսուցչուհին՝ շեշտելով, որ Հովսեփ Էմինն ապրեց մի կյանք՝ նման ուղիղ գծի, որից նա երբեք չշեղվեց, թեկուզ եղան փորձություններ, գայթակղիչ այնպիսի առաջարկություններ՝ ինչպիսին բրիտանական, ռուսական, վրացական արքունիքներում ծառայելը, հիասթափեցնող հանգամանքներն էլ քիչ չէին՝ չկամեցողությունն ու տգիտությունը, որոնց մեջ խարխափում էր ժողովուրդը:
Հովսեփ Էմին, համառոտ կենսագրություն
Էմինը ծնվել է 1726 թ. Պարսկաստանի Համադան քաղաքում։ Այստեղից իր ընտանիքը տեղափոխվել է Հնդկաստան և հաստատվել Կալկաթայում։
Երիտասարդ Էմինը գիտեր Հայաստանի ծանր վիճակի մասին, տեսնում էր իր հայրենակիցների թշվառությունը, որը հատկապես ակնառու էր, երբ համեմատում էր եվրոպացիների բարվոք պայմանների հետ։ Նա ոգևորված էր Արցախի ու Սյունիքի ազատագրական պայքարներից։ Էմինը երազում էր տիրապետել ռազմական արվեստին և զենքի ուժով ազատագրել հայրենիքը։ Հոր կամքին հակառակ, որն ուզում էր նրան վաճառական դարձնել, 1751 թ. մեկնում է Անգլիա և ընդունվում Վուլվիչի Թագավորական ռազմական ակադեմիա։ Այստեղ ծանոթանում է անգլիական քաղաքական ու պետական գործիչների հետ և նրանց ներկայացնում իր գալու նպատակները։ Էմինին հաջողվում է նաև տեսակցել Անգլիայի վարչապետի հետ։ Սակայն նա համոզվում է, որ Հայաստանի ազատագրման իր գաղափարները չեն համընկնում Անգլիայի շահերին։
1759 թ. Էմինը գալիս է Հայաստան։ Արևմտյան Հայաստանով ճանապարհորդելու ընթացքում զրույցի բռնվելով հայրենակիցների հետ` նա խոսում է հայրենիքի պատմության փառավոր դրվագների մասին։ Բերելով արևմտյան քրիստոնյաների օրինակը՝ կոչ է անում պայքարելու հանուն ազատության։ Ծանոթանալով իրավիճակին` Էմինը համոզվում է, որ օտար տիրապետության դեմ ազատագրական պայքար կարելի է սկսել միայն որևէ հարևան պետության օժանդակությամբ։ Այս առումով նա հնարավոր դաշնակից էր համարում Ռուսաստանին կամ Վրաստանին։ Վերադառնալով Անգլիա՝ Էմինը ներկայանում է ռուսական դեսպանին։ Նրանից վերցնելով Ռուսաստանի վարչապետ Մ. Վորոնցովին ուղղված երաշխավորական նամակ՝ ճանապարհվում է Սանկտ Պետերբուրգ։ Էմինը Վորոնցովին ներկայացնում է Հայաստանի ազատագրության իր ծրագիրը, որն իրագործելու համար մտադիր էր դաշնակցել վրաց Հերակլ II թագավորի հետ։ Վորոնցովն ընդառաջում է Էմինի խնդրանքին և Հերակլ II–ին ուղղված նամակով նրան ճանապարհում Վրաստան։ Վրաց թագավորը համաձայնում է օժանդակել Էմինի ծրագրին։ Հայաստանում ազատագրական շարժումը կազմակերպելու համար Էմինը կապեր է հաստատում Մշո Սուրբ Կարապետի վանք|Մշո Ս. Կարապետ վանքի վանահայր Հովնանի հետ։ Էմինը և Հերակլ II–ը 1764 թ. խրախուսական նամակներ են ուղարկում Հովնանին, սակայն Երևանում խանի մարդիկ ձերբակալում են նամակատարին։ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Սիմեոն Ա Երևանցի, տեղեկանալով այդ մասին, կշտամբում է Հերակլ II–ին «անզգույշ քայլերի» համար, որոնք կարող էին առաջացնել պարսկական իշխանությունների վրեժխնդրությունը հայերի հանդեպ։ Ստիպված Հերակլը Էմինից պահանջում է հեռանալ Վրաստանից։
Մեկ տարի Հյուսիսային Կովկասում մնալուց հետո՝ 1766 թ., Էմինը վերադառնում է Հայաստան և հաստատվում Գետաշենում` Գյուլիստանի մելիք Հովսեփի մոտ։ Արցախի իրադրությանը ծանոթանալու համար Էմինը լինում է նաև Շուշիում, ապա անցնում Գանձասար։ Այստեղ նրան տեղեկացնում են, որ Սիմեոն Երևանցին հրամայել է չընդունել և չօժանդակել իրեն։ Համոզվելով, որ Արցախում ևս կատարում են կաթողիկոսի այդ հրամանը՝ Էմինը որոշում է վերադառնալ Ռուսաստան։ Սակայն լսելով,Խոյի ու Սալմաստի քրիստոնյաները պատրաստ են տասնութ հազար զինվոր տրամադրել իրեն՝ Էմինը ճանապարհվում է Խոյ։ Չունենալով պահանջվող գումարը` նա չի կարողանում զորք վարձել։ Այսքանից հետո նա 1770 թ. վերադառնում է Հնդկաստան։
Մահացել է 1809 թ.-ին ու թաղվել է Կալկաթայում։
Իր կյանքի պատմությունը Հովսեփ Էմինը գրի է առել 1792 թվականին Լոնդոնում տպագրված «Հայազգի Հովսեփ Էմինի կյանքը և արկածները, որը ինքն է գրել անգլերեն լեզվով» («The Life and Adventures of Joseph Emin an Armenian, written in English by himself») գրքում:
(Հանրագիտարանից)
--------------------------------------------
ՄԱՅԻՍՅԱՆ ԵՌԱՏՈՆԸ ՀՆԴԿԱՍՏԱՆՈւՄ
https://www.facebook.com/NidOragir/posts/pfbid02YVFTwhrpNmvPQeG3JE545nFm7oj6sRdzBxWe5ot5DNZ6nnSsmVbgJKxd4eAYEKenl
No comments:
Post a Comment