Թերթ փակելու սովորությունը

Տեղեկացանք, որ  շատ  շուտով փակվում է  «Հայաստանի Հանրապետություն»  օրաթերթը: Նույն բախտին է  արժանացել «Ռեսպուբլիկա Արմենիա» ռուսալեզու պաշտոնաթերթը:

 Տխուր իրողություն է: Առավել՝  քան անհավատալի, քանի որ ՀՀ-ն լույս է տեսնում ոչ թե նեղ միջավայրում ՝  ասենք օտար ափերում, այլ մայր հայրենիքում, ՀՀ-ն ոչ թե  մասնավոր, կամ կուսակցական թերթ է, այլ պաշտոնաթերթ է, ուրեմն սեփական պաշտոնաթերթը հրատարակելու համար հայրենի կառավարությունը միջոցնե՞ր չի գտնում սեփական տպագիր խոսափողը ֆինանսավորելու: 

  Պատկերացրեք մի այլ երկիր փակի իր տպագիր ամբիոնը,  լռեցնի սեփական լրատվական խոսափողը`  ֆինանս չլինելու պատճառաբանությամբ:  

Եկեք չզարմանանք, քանզի խորն է այս երևույթի արմատները: Մամուլի նկատմամբ քամահրական վերաբերմունքը, ընդհուպ նույնիսկ հալածանքը («Անկախություն» թերթ) սկսվել է դեռ 90-ական թվականներից, երբ մեր երկիրը թևակոխում էր անկախության ուղին: Գրեթե բոլոր հանրապետական ու շրջանային թերթերը հայտնվեցին  ծանր պայմաններում:  Շատերը չդիմացան ժամանակի պարտադրանքին ու փակվեցին, մյուսները պատրաստ էին կոմկուս-շրջկոմի օրգաններից վերակազմավորվելու ու քայլելու նոր ժամանակներին համշունչ` շարունակելով թերթի  տարիների բարի ավանդույթները: 

Խորհրդային  տարիներին շատ լրատվամիջոցներ ունեին իրենց շենքը, տպարանը և ցանկանում էին օգտվել անկախության ընձեռած սեփականաշնորհման իրավունքներից: Այդ թերթերի աշխատակիցները պատրաստ էին իրենց զբաղեցրած տարածքները գնել սեփականաշնորհման վաուչերներով, կամ կանխիկ  դրամական վճարումներ կատարել` ինչպես անում էին հիմնարկ ձեռնարկությունների շատ կոլեկտիվներ: Սակայն այդպես էլ այն ժամանակվա ՀՀՇ-ի ձևավորած Կառավարությունը տպագիր թերթերի զբաղեցրած տարածքներն անհատույց չմասնավորեցրեց  խմբագրություններին: Ավելին, նրանցից խլվեցին շենքերն ու հարակից տարածքները, տպարանները: Ինչպես արդարացիորեն «Հետք»  պարբերականն է գրում  «...Այսօր հարյուրամյակի շեմին մոտեցող  պարբերականների մեջ չունենք մեկը, որն իր հոբելյանական մեկ դարը կարողանա նշել վայել պայմաններում»` հայրենի երկրի իր հիմնադրման վայրում:

Իհարկե այդ ընթացքում հիմնվեցին նաև նոր թերթեր, որոնք դեռ պետք է ապրեին դժվարին մեր օրերը : Շատ թերթեր ու կայքեր դադարեցին լույս տեսնել: Այսօր արդեն տպագիր մամուլը  գերդժվար ժամանակներ է ապրում: Նրանց մեծ մասը դադարել են տպագրվելուց և գործում են առցանց եղանակով: Եղածներն էլ հրատարակվում  են չնչին տպաքանակով: Թերթերի կրպակներում կարող ես գտնել տպագրված տվյալ թերթի մեկ, կամ երկու օրինակ: Մեղքը բարդելով շուկայական  հարաբերություններին՝  սա էլ  մի կերպ կարելի է հասկանալ, թեև կառավարությունը կարող էր բարենպաստ դաշտ ստեղծել` մեղմել հարկերը, տրամադրեր նպաստներ և այլն:

Նույնը կատարվեց «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի պարագայում, երբ կար ու գործում  էր  իրավանախորդը` «Սովետական Հայաստան» պաշտոնաթերթը, որը հիմնադրվել էր 1920 թվականին: Այն ընդամենը անկախությունից հետո կարող էր փոխակերպվել անվանվելով «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի և շարունակական դարձներ հայ կյանքի 20-րդ դարի տարեգրությունը: 2020թ. կունենայինք գլխավոր թերթի հիմնադրման 100 ամյակը նշելու հիանալի հնարավորությունը: Թեև թերթն ունեցել է խորհրդային ժամանակաշրջանի անցյալ, բայց չես վիճարկի, որ թողել է բարի ու հարուստ ավանդույթներ: Այս թերթի տարեգրության հետ են կապված  բազմաթիվ հայ անվանի մարդիկ` գրականության, արվեստի, գիտության ու մշակույթի գործիչներ, որոնց  միայն թվարկումով չենք հասցնի ավարտել սույն հոդվածը: Այս կոլեկտիվում աշխատել են ոչ պակաս Հայաստանը սիրող ու անկախության արժեքները գնահատող ժուռնալիստներ, որոնք իրենց կամքից անկախ չկարողացան շարունակել իրենց պրոֆեսիոնալ գործունեությունը: Ո՛չ, հնի վրա նորն ավելացնելը մեր առաքելությունը չեղավ, մենք  սիրում ենք ամեն բան սկսել նորից,  առանց հետադարձ հայացքի: ՈՒ այդպես 1990 թ. սեպտեմբերի 6-­ի որոշմամբ ստեղծվեց լրիվ նոր` «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթը, հայերեն եւ ռուսերեն տարբերակներով` որպես ԳԽ պաշտոնաթերթ: Առաջին համարը լույս տեսավ 1990 թ. հոկտեմբերի 9­-ից: Իհարկե արժանին պետք է մատուցել շնորհալի գլխավոր խմբագիր Այդին  Մորիկյանին ու նրա հետ այդ բեռը տանող` կարող ժուռնալիստներին` մինչև այսօրվա խմբագիր Արթուր Ղարագյոզյանն ու իր կոլեկտիվը:

 Այնուհանդերձ հետագան այնքան էլ հստակ չեղավ թերթի համար: 2001 թ. ՀՀ կառավարության փետրվարի 9­-ի որոշմամբ ստեղծվեց  «Հանրապետություն» ՓԲԸ-ն, որի հրատարակիչը դարձավ  «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթը, իսկ 2017 թվականից էլ «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթը եւ «Ռեսպուբլիկա Արմենիա» ռուսալեզու թերթը  գործեցին «Արմենպրես» պետական լրատվական գործակալություն» ՓԲԸ կազմում, որի բաժնետոմսերը տնօրինեց Հայաստանի Հանրապետությունը։

Կարելի էր մտածել, որ պաշտոնաթերթն ու «Արմենպրես» գործակալությունը  միասին  հավասարազոր մի փաթեթում իրականացնում են պետական քարոզչական քաղաքականությունը:  Միավորումը նաև  բնական էր աշխատանքների արդյունավետութունը  բարձրացնելու փոխշահավետ միտումով, «Արմենպրեսը»  որպես լուրերի մատակարար դառնում էր օրաթերթի սնուցող երակը:  Բոլոր դեպքում չէ, որ պարզ տրամաբանությունը աղերս ունի իրականության հետ: ՈՒնենք այն` ինչ ունենք, Հունիսին սովորական գրաֆիկով «Արմենպրեսը» կթողարկի լուրեր՝ առանց պաշտոնական տպագիր օրգանի:

Անցյալը թողնելով անցյալին`  այնուամենայնիվ անտրամաբանական է, որ արդեն Հայաստանի անկախությունից ի վեր 33 տարի գործող պաշտոնաթերթը Հունիս ամսից ընդմիշտ փակվի: Սրանով մենք վերջակե՞տ ենք դնում Հայաստանի Հանրապետության պաշտոնական տպագիր մամուլի գոյությանը:

Հայ Ազյան
«Նիդերլանդական օրագիր»

Friday, 19 May 2023

Լուսանկարներում`1. Խմբագրի աշխատասենյակը:

2. Համաշխարհային հայկական առաջին գագաթնաժողովի օրերին (2022թ)   «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի խմբագրատանը, ձախից-աջ գլխավոր խմբագիր` Արթուր Ղարագյոզյանը, Նիդերլանդահայ կազմակերպությունների ֆեդերացիայի նախագահ` Մաթո Հախվերդյանը, Նիդ. օրագրի հիմնադիր-խմբագիր` Հայ Ազյանը, թերթի աշխատակից, բանաստեղծ` Հակոբ Սրապյանը:

----

P,S Կարդալով այս հոդվածը` հիասթափության ու խորը մտորումների մեջ ես ընկնում։ Չես ուզում հավատալ, որ այսչափ թշվառ վիճակում կարող էր լինել հայ պետական տպագիր խոսքը։ Որտեղի՞ց այսքան անտարբերություն ու ատելություն հայ մամուլի նկատմամբ։ Թերթ, որը հոգացություն պետք է ունենար, թերթ, որ ծնվել էր պետականության ակունքներից, բայց այդպես էլ չսնվեց դրանից, հակառակը` արվեց ամեն բան, որ սաղարթախիտ ծառը իսպառ չորանա` հայ պետական տպագիր խոսքը ջնջվի իրականությունից, երկրիս երեսից։

Ուզում ենք հավատալ ներոհիշյալ հոդվածի վերջին տողերին` թերթն այսօր կոմայի մեջ է, բայց ո՛չ մահացած։

Հայ մամուլը ամենից առաջ հենց պետական մտքի ու գաղափարի առաջնորդողը պետք է լինի, ժողովրդական լայն զանգվածների մունետիկը։

Հ.Ա

ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏԵ՛Մ ԾԱԽՍԵՐԴ

ԿԱՄ՝ հեքիաթ «ծախսում եք մե՛ր արդյունավետությունը» թեմայով

 

Ժուկով ժամանակով կար մի մոնստր պետություն, որ կոչվում էր Խաբկանքներով Սնվող Հահնրույթների Միություն։ Այդ հանրույթները 15 էին։ Դրանցից մեկում 1920 թվականից սկսեց լույս տեսնել « Հանրային Հայրենիք» թերթը։ 

Եկավ ժամանակ եւ հանրույթներն անկախացան։ Պետությունը սկսեց կոչվել «Հայրենյաց Հայրենիք»։

«Հանրային Հայրենիք» թերթը  նույնպես դարձավ « Հայրենյաց Հայրենիք» («ՀՀ»)։ Վերջինս ծնունդն էր անկախության գաղափարների ու պետական ընկալումների եւ միանգամից սկսեց ընկալվել որպես անկախության խորհրդանիշերից մեկը։

«Հայրենյաց Հայրենիք»-ը այսպես, վավերագրելով, վերլուծելով, մեկնաբանելով, խորհուրդներ սփռելով  լույս տեսավ  մի 27 տարի։ Հետո հերթական իշխանությունները մտածեցին, մտածեցին, որոշեցին պետական լրատվամիջոցները «համախմբել» մեկ տանիքի տակ, որպեսզի դրանք մեկ կետից առավել կառավարելի լինեն։ Քանի որ « Հայրենյաց Հայրենիք»- ը Հայրենյաց Հայրենիքի անկախական ծնունդն էր, ձեւով միավորվեց, բովանդակությամբ մնաց անկախ ու ազատական։ Այս լրատվամիջոցները միավորեցին «Հայրենպրես» պետական լրատվական գործակալության իրավաբանական տանիքի տակ։ Սակայն այս տանիքը երկու տեղից նախ սկսեց կաթալ, այնուհետեւ չռռալ։ Երկու կետից, որովհետեւ այս ծակծկված ծածկի տակ էին քաշել « Հայրենյաց Հայրենիք» եւ ռուսալեզու « Родная Отчизна» թերթերը։ Այնքան չռռաց, որ, ի վերջո, «Հայրենպրես»-ի ճահիճը սկսեց ներս քաշել ամեն ինչ, ինչ պատահում էր ճանապարհին։ Իսկ ճանապարհին հայտնվում էին միայն այս երկու թերթերը։

Ու եկավ ճիշտ պահը․» Հայրենյաց Հայրենիք» («ՀՀ») եւ ռուսալեզու « Родная Отчизна» թերթերը դավադրաբար փակվեցին, նրանց համար նախատեսված գումարները տրվեցին «Հայրենպրես»-ին՝ իրենց սակավաթիվ լուրերը նաեւ թաբուլիստաներեն, ջոջաստաներեն եւ փարսադաներեն թողարկելու համար։ Թերթերի փակումը պաշտոնապես հիմնավորվեց իբր պակաս ծախսարդյունավետությամբ։

Ցանկանում ենք աշխատացնել տրամաբանությունը նրանց համար, ովքեր ունեն դրանից․․․

Բոլոր լրատվամիջոցները հաջորդ տարեսկզբին կհետաքրքրվեն, հարցում կանեն, թե որքա՞ն է կազմել, ասենք, թաբուլիստաներեն թողարկումների ծախսարդյունավետությունը։ 

Հաշվում եք, հաշվում, հաշվեցեք հապա Հայրենյաց Հայրենիք պետության կառավարության, նախարարությունների, նախագահական ապարատի ․․․ ծախսարդյունավետությունը։

 Ի՞նչ արդյունավետությամբ ու ծախսերով են հայրենասիրությունը համարում վտանգավոր, ազգային գաղափարախոսությունը՝ սին, հավատքն ու եկեղեցին՝ երկրորդական, օտարի առաջ ստորաքարշությունը ՝ առաջնահերթություն ու գերակա ճյուղ, մորթվողի կեցվածքը՝ հպարտ քաղաքացիություն, թմրանյութերի օգտագործումը՝ նորմ, մոտ 150 հաստիք պահելը անգլիական թագուհու աշխատակազմում՝ միլիարդավոր հայրենափողեր ծախսելով՝ համեստություն ․․․

Իսկ պետության անունը կրող թերթը, որ, ի տարբերություն նախորդ թվարկածների, նաեւ եկամուտ էր ապահովում միջինը 30 միլիոն հայրենափող․․․

Միթե՞ սա ծախսարդյունավետություն չէ․․․

Հատկապես, որ թերթի խմբագրակազմը մոտավոր գիտեր իր գծով մուտքերը, սակայն պատկերացում անգամ չուներ, թե կոնկրետ թերթի գծով որքա՞ն էր ծախսվում․ վստահաբար թերթի մուտքերի մի մասը ծախսվում էր « Հայրենպրես»-ի կարիքները հոգալու համար։ Չէ, սա քիչ էր, ամբողջն էր պետք կլանել․․․ ճահիճը։

Ինչո՞վ ծախսարդյունավետություն չէր սա։

Հաջորդը․ սկսած 1920թ․ «Հանրային Հայրենիք» թերթի ստեղծումից, այս թերթը մշտապես ունեցել է ծառայողական մեքենա։ Այսօր, երբ թերթը այլեւս լույս չի տեսնում, այդ մեքենան էլի կա, սակայն, առնվազը վերջին 5 տարիներին ծառայել է բացառապես «Հայրենպրես»ի տնօրեններին։Այս տարիներին գեթ մեկ օր այդ մեքենան չի ծառայել խմբագրությանը։

Ինչո՞վ ծախսարդյունավետություն չէ։

Հաջորդը․ թերթի համակարգչային բազան գրեթե ամբողջությամբ նախորդ դարի էր ( բացառությամբ մեկ չինական արտադրության թույլիկ նոթ բուքի)։ Երբ պատվիրվում էր երկու հատ գերհզոր համակարգիչ, նախատեսվեց, որ մեկը կհատկացվի « Հայրենյաց Հայրենիք»թերթի խմբագրությանը՝ էջադրման, ձեւավորման եւ յութուբյան էջի տեսանյութերի մոնտաժման համար։ Սակայն, եղավ այն, ինչ միշտ է եղել․․․ այդ գերհզոր համակարգիչը հայտնվեց տնօրենի սեղանին, world փաստաթղթեր գրելու եւ էլեկտրոնային փոստն ստուգելու համար, հա՛, ե՛ւ խաղեր խաղալու ։ Միջմայրցամաքային բալաստիկ հրթիռով կրակում էին մժեղի վրա․․․ եւ՝ փուստ։

Ինչո՞վ ծախսարդյունավետություն չէ։

«Հայրենպրեսը» հենց նեղն էր ընկնում, հասնում էր «Հայրենյաց Հայրենիք» թերթի խմբագրության ջանին։ Այսպես, թերթի հաստիքացուցակը վերջին տասը տարում կրճատվել է 3 անգամ, թերթի ծավալը կրճատվեց 2 անգամ, ինչի արդյունքում միայն տպագրական ծախսի գծով տնտեսվեց 8 միլիոն հայրենափող։ Սրբագրիչներն ստանում էին 70 հազար փող աշխատավարձ․․․Ինչ մուտք լինում էր, ուղղվում էր «Հայրենպրես»-ի ծակուծուկերը փակելուն։ Այդքանից հետո, փոխարենը ամեն օր եկեղեցում մոմ վառելու, որ երկարեն թերթի օրերը, այսօր «Հայրենպրեսը» տնօրինում է ոչ միայ թերթի ֆինանսները, այլեւ գույքն ու նախորդ դարի համակարգիչները։ Ոչ երանի նրանց։ Անկեղծ ասած, « Հայրենպրեսի» վիճակն էլ վիճակ չէ․ հայրենի կառավարությունը նրանց էլ երբեք երես չի տվել․ խցկված են քունջուպուճախում, իրենց համակարգչային բազան էլ մի օրի չի, աշխատավարձերը համարժեք են թերթի աշխատավարձերին․․․ դրա համար էլ միշտ աչքները ուրիշի ունեցածի վրա է եղել։ Սակայն, ինչպես ասում են՝ ուրիշի դժբախտության վրա սեփական երջանկություն չես կառուցի։ Այս ուղտը մի օր, ցավոք, իրենց դռանն էլ է չոքելու։ 

Մի քանի անգամ փորձ է արվել ճշտելու, թե թերթի ծախսերը որքա՞ն են կազմում։ Սակայն, Հայրենպրեսի տնօրենները կտրականապես հայտարարել են, որ դա միայն իրենց՝ տնօրենի իմանալու բանն է։ Հույժ գաղտնի է։ Սակայն, (փակագծերի մեջ ասենք), որ ՓԲԸ-ների մասին օրենքով վերջիններիս գործունեությունը պետք է լինի թափանցիկ։ Բայց թե դե ո՞նց թողնեին թափանցեր, բա ծախսարդյունավետությունը, բա ․․․

«Հայրենյաց Հայրենիք» թերթի խմբագիրը, մեր տեղեկություններով, մի քանի ծրագիր – նախագիծ է ներկայացրել «Հայրենպրեսի» տնօրենին, որպեսզի վերջինս, որպես իրավաբանական անձի ղեկավար, կնքի, ստորագրի եւ ուղարկվի ըստ ծրագրի հասցեատիրոջ։ Սակայն վերջինս անմիջապես այդ ծրագրերը հարմարեցրել է «Հայրենպրեսի» առանձնահատկությանն ու ստացել դրամաշնորհային միջոցները, դրանք ծառայեցնելով բացառապես գործակալության շահերին ( վեց տարվա ընթացքում «Հայրենպրեսում» չկարողացան հաշտվել այն մտքի հետ, որ թերթի շահն էլ իրենց շահն է, հակառակը՝ թերթի շահավետությունը ի սպաս դրեցին իրենց շահերին։)

Ինչո՞վ ծախսարդյունավետություն չէր։

«Հայրենյաց Հայրենիք» թերթը, բազմազանություն ապահովելու նպատակով բացեց յութուբյան էջ, ուր ներկայացնում էր պետությունում հայտնի մշակութային գործիչների, գիտնականների, հասարակական գործիչների․․․ Քանի որ  «Հայրենպրեսը» ուներ երեք տեսախցիկ, մի անգամ, Իսերբիժեի Հանրապետության դեսպանին նկարահանելու համար, հինգ օր առաջ տեղյակ պահեցին գործակալության ղեկավարներին, որ այսինչ օրը, այսինչ ժամին երկու ժամով անհրաժեշտ է լինելու տրամադրել մեկ տեսախցիկ։ Երբ եկավ այդ օրը, այդ ժամը, հանկարծ «պարզվեց», որ երեք տեսախցիկներն էլ զբաղված են մեկ այլ «կարեւոր» նկարահանման համար։ Այսինքն նույն օրը միեւնույն ժամին երեք տեսախցիկների զբաղված լինելը ենթադրել է տալիս, որ դրանցով կարող էին նկարահանվել ասենք հարսանիք, կնունք, ծնունդ, ախպերաքեֆ․․․ մի խոսքով ուրախ հանդեսներ։ Դրանք հո մեր նման տաղտուկ հարցազրույցների համար չեն ինչ որ դեսպանների հետ։ Դրանից հետո թերթի խմբագրակազմն իր նկարահանումներն արել է բացառապես իր աշխատակիցների հեռախոսներով։ Ու կապ չունի հյուրը եղել է արտակարգ եւ լիազոր դեսպան, համաշխարհային ճանաչում ունեցող գիտնական, թե հանրահռչակ հայորդի․․․ Իսկ տեսանյութի մոնտաժն արվել է մեկը չորսի հարաբերակցությամբ․ այսինքն այն գործը, որ միջին համակարգիչով արվում է մեկ ժամում, արվել է չորս ժամում։

Էլի՞ ծախսարդյունավետ չէ․․․

«Հայրենյաց Հայրենիք» թերթի ոչ մի թղթակից երբեւէ չի գուրծուղվել որեւէ արտերկիր կամ հանրապետական նշանակության միջոցառում լուսաբանելու։ Չէ՞ որ այնտեղ եղել է «Հայրենպրեսի» թղթակիցը, ով մեկ միջոցառումից կարող է տալ միջինը 8-10 տեղեկատվություն․․․ Այդպես էլ չհասկացան, որ թերթը տեղեկատվություն տալու համար չէր, թերթը վերլուծությունների, մեկնաբանությունների, բացառիկ հարցազրույցների հարթակ էր, թերթը լուր փոխանցող չէր, թերթը խորհրդատու էր, թերթը, եթե կուզեք, հանրային դժգոհությունների ալիքը մարող բուֆեր էր նաեւ հենց իրենց համար, դժգոհության աղբյուրների համար․․․ու՞մ ենք ինչ բացատրում։

Որքան արդյունավետ ենք ծախսել Չ՛գործուղման ծախսերը, չեք պատկերացնի։

Տասն այսքան կարելի է գրել ու դեռ մտածել, որ ասելիքի կեսն էլ չես ասել, բայց եզրափակենք դիտարկմամբ, որ հանրության մոտ կա վստահություն, որ «Հայրենյաց Հայրենիք» («ՀՀ») թերթը փակվեց իր անվան համար, որովհետեւ կրում էր համանուն պետության անունը եւ իր հայրենասիրական, ազգային բովանդակությամբ նյութերի պատճառով։

Ի վերջո, չէր կարելի խմբագրակազմին չտեղեկացնել թերթին սպասվող մոտալուտ ճակատագրի մասին, այսինքն վարվել թշնաբար։ Չէ՞ որ այնտեղ աշխատում էին ՀՀ համեստ քաղաքացիներ, ովքեր հազար հոգս ու խնդիր էին լուծում ամեն օր․․․

Վստահ ենք, որ մի օր փարատվելու են խմբագրակազմի կասկածները, թե ինչու՞ այսքան հապշտապ փակեցիք պետության անունը կրող թերթը։ Չէ՞ որ նախորդ տարվանից հաստատված էր բյուջեն, հայտարարված էր տպագրության մրցույթ, որը շահել էր տպարաններից մեկը, կնքվել էին հարյուրավոր պայմանագրեր համայնապետարանների հետ, մամուլի տարածման գործակալությունների հետ․․․

Ինչու՞ տարվա սկզբից դեռ նոր չորս ամիս անցած հրատապորեն որոշեցիք կողպել խմբագրության դռները, ո՞վ ձեր ականջին ինչ շշնջաց, ո՞վ պարտադրեց, ո՞ր բաբելոնից ձեզ թելադրեցին․․․

Համատեղ ջանքերով հասան նրան, որ թերթն այսօր կոմայի մեջ է, բայց ո՛չ մահացած։

Հայրենիք ՀԱՅՐԵՆՅԱՑ

ՀՀ ԹԵՐԹ, ՀՈՒՆԻՍԻ 12 2023