11.03.2023/Նաիրա Գասպարյան/Նիդ.օրագիր
Ապագա Հայկականի Համաժողով
2-րդ օր՝ «Հայաստան-Սփյուռք միասնականություն» նպատակը:
Այսօր առավոտը աշխատանքային փորձագիտական խմբի համար սկսվեց Եռաբլուր այցից։ Լուսիանա Մինասյանը այս մասին շատ ծանր տպավորություններ ունի՝ «Ամենաահավոր պահը Եռաբլուր այցելելն է. Տեսեք և հասկացեք, որ ընտանիքի յուրաքանչյուր անհայտ կորած տղա մեր ծանոթի որդին է, թոռը, ընկերը, բարեկամը: Ցավն անսահման է։ Որոշ ընտանիքներ այցելում և մաքրում են գերեզմանները՝ կատարելով մի տեսակ ծես, որը կարծես կենդանի է պահում ընկած տղաներին: Ավելի տխուր բան չեմ կարող մտածել»:
Այնուհետև շարունակվեց նիստը։
Համապարփակ հարցը, որ ենթակա է քննարկման և պիտի առաջնորդի դեպի աշխատող լուծումներ՝
Ի՞նչ սկզբունքների և գործնական կառույցների վրա կարելի է ձևավորել Հայաստան –Սփյուռք հարաբերությունների արդյունավետ համակարգ
Հարցի քննարկումը տարվել է 3 դիտանկյունով․
1․Հայը և հայկական սփյուռքն այսօր
2․Կենտրոնում՝ Հայաստանը
3․Նպատակը ՝ Սփյուռքի պահպանություն․
Խնդիրները ավելի արդյունավետ դիտարկելու և լուծելու համար փորձագետների աշխատանքային խմբերին տրվել են նաև երկու հավելվածներ, որոնցից 1-ը վերաբերում է Հայոց լեզվի պահպանմանն ու փոխանցմանը Սփյուռքում, իսկ 2-րդը Սփյուռքի մոդելներ են տարբեր երկրների օրինակով մշակված, որոնք ներկայացված են կոնկրետ զեկույցի շրջանակներում։
Առաջինը վերաբերում է ինքնության ընկալմանն ու սահմանմանը և ներկայացվում է վիճակագրական տվյալների հիման վրա, ընդ որում կարևորվում են ընտանիքը, հայոց լեզուն, հայկական դպրոց հաճախելը։ Մարտահրավերների թվում են՝ ինչ դասավանդել. արևմտահայերեն թե՞ արևելահայերեն, որը կախված է թե որ տարբերակին է տիրապետում տվյալ համայնքը, որին կից է դպրոցը։
2-րդը՝ Սփյուռքի մոդելների ուսումնասիրությունից պարզում ենք, որ բոլոր նշված երկրներում գործում է երկքաղաքացիության օրենքը և սփյուռքը քվեարկելու իրավունք ունի՝ դրանով մասնակցելով պետական օղակների աշխատանքին, պետության կառավարմանը։
Հարցը 1 –ին դիտանկյունով քննելիս առաջարկվեց սկսել պարզաբանելով՝
*Ինչպես ենք մենք նկարագրում ինքներս մեզ, ով է հայը 21-րդ դարում,
*Ինչպես ենք ձևակերպում հայրենասիրություն , ազգասիրություն հասկացությունները,
Ով է մրցունակ հայը
*Որն է գրավիչ և հզոր Հայաստանի մեր պատկերացումը,
Ծննդավայր և հայրենիք հասկացությունները ինչպես են սահմանվում և ինչով են տարբերվում իրարից։
Բոլոր փորձագետները համակարծիք են, որ պետք է աշխատել Սփյուռքի մասին տվյալների հասանելի շտեմարաններ ստեղծելու մասին, և, տարաձայնությունները հիմնականում կապված էին նրա հետ, որ Սփյուռքը եռաշերտ է՝ ըստ առաջացման պատճառների և ժամանակաշրջանի՝ Ցեղասպանության հետևանքով առաջացած, Հայաստանից նախորդ 30 տարիների ընթացքում գաղթած, և երրորդ շերտը առաջին շերտի զավակների 4րդ-5րդ սերունդներն են, ում համար հայ լինելը Հայաստանի հետ կապված չէ։ Իրականում Սփյուռքը երկու խումբ են, որոնցից մեկը շարժվում է սեփական շահով, իսկ մյուսը իր պարտքն է համարում հայրենիքի շահով առաջնորդվելը։ Սփյուռքի տարիների աշխատանքը ցույց են տալիս, որ Սփյուռքի հիմական ներդրումը գումարները չեն, այլ մշակութային ներդրումը՝ արվեստի տնտեսության մեջ։ Նպատակները շատ են՝ հայապահպանություն ամենուր, ինքնիշխանություն և զարգացում երկրում, անվտանգություն, տնտեսության հզորացում, որոնք կապահովվեն միասնականության ամուր հիմքի վրա։ Սակայն այդ ամենի համար պետք է միասնականություն, վստահության վերականգնում, հենց թեկուզ հավաքագրված միջոցների հարցում, նաև պետք ստեղծվեն պայմաններ հայկական կառույցների հետ առնչվելու, ու դա միայն Հայ Առաքելական եկեղեցին չպիտի լինի։
2-րդ դիտանկյունից ՝ Սփյուռքը Հայաստանակենտրոն չէ, բայց պիտի ստեղծվեն պայմաններ, որ հայրենիքը Սփյուռքին ձգի, կազմակերպել մեծ ներգաղթ, փոխել պետական համակարգի տրամաբանությունը, նշվեց, որ այդ առումով աշխատում է որոշ չափով Արցախի կառավարությունը։ Կարևորվեց սահմանադրական փոփոխությունների անհրաժեշտությունը, պետք է համամասնությամբ ներգրավել ընտրություններին: Սփյուռքին առաջարկվեց երկպալատ մոդելը, Ստեղծվի «Հայաստան» ներդրումային ընկերություն, լուծվի յուրաքանչյու դրսում ապրող հայից հարկի գանձման կարգավորված մոդելի ստեղծման հարցը։
Սփյուռքի պահպանման խնդիրը պիտի լուծվի Սփյուռքի նախարարություն բացելով, կրթական մակարդակը դրսում նույնպես անհրաժեշտ է բարձրացնել։ Մասնագիտական ցանցերից բացի պետք է ստեղծվի Գործարարների համագործակցային ցանց, Համահայկական ՏՏ ընկերություն, և լոբբիստական ցանց։ Սփյուռքն անհամբեր սպասում է, որ նորից կապվի Հայաստանի հետ, անհրաժեշտ է ստեղծել կառույցներ, որոնք կնպաստեն, որ Սփյուռքի վստահությունը վերականգնվի։
 |
| Մհեր Մխիթարյան |
Այսօր Հայաստան -ինքնություն, պատասխանատվություն ազգային գիտակցություն հարցերի շուրջ զրուցեցինք Սփյուռքը՝ Ղազախստանի Ալմա-Աթին ներկայացնող, մասնագիտությամբ բժիշկ, ՏՏ ոլորտի աշխատակից, գործարար Մհեր Մխիթարյանի հետ։ Նա ասաց, որ ծնունդով հայաստանցի է, վերադարձել է Հայաստան մշտական բնակության, Կինը կիսով չափ է հայ, ընտանիքում երբեք ազգային խնդիր չեն ունեցել, Ալմա-Աթիում ոչ մի շփման ու էթնիկ խնդիր չի եղել, միշտ գիտակցել է, որ ինքը հայ ինքնության կրողն է, չնայած 20 տարի ապրել է այլազգիների մեջ, սակայն ամենակարևորը համամարդկային արժեքներն են, երբեք ազգայինը չի կարող խանգարել համամարդկայինին։ Նա նշեց, որ ամենակարևորն այն է, որ մարդ ինքը գիտակցի թե ով է և ինչ է ուզում աշխարհից։ Սփյուռքի հայը նույն հայն է, հաճախ մշակութային տարբերություններ էլ չկան, նայած թե երբ է սկսել Սփյուռքում ապրել։ Մեր այն հարցին, թե արդյոք հայրենիքի խնդիրներով ապրող հայը կարող է իր բնակության երկրի հետ տարաձայնություն կամ խնդիրներ ունենալ, Մհեր Մխիթարյանը հրաշալի բացատրեց, որ անձը պիտի իմանա, որ հայրենիքի նվիրյալ լիելը ամենևին չի նշանակում, որ նա պիտի ոտնահարի իր բնակության երկրի քաղաքական շահը։ Հայրենիքին աջակցելը բոլորովին չի կարող աղերսներ ունենալ բնակության երկրի օրենքները ոտնահարելու հետ։ Վերջապես, լավ քաղաքացին միշտ էլ մնում է օրենք հարգող քաղաքացի։ Նա հստակ պատկերացնում է, թե իր երեխաներին ինչպես պիտի հայեցի դաստիարակի և դա անում է։ Տղան խոսում է հայերեն, կինը լավ հասկանում է և արդեն նաև խոսում է․․․ Կարևորը մարդը հասկանա թե ով է ինքը, ինչպիսի էթնիկ և համամարդկային արժեքների կրողն է։ Հավասարություն սիրող և մարդուն հարգող մարդը չի կարող խնդիր լինել և խնդիր ստեղծել։ Միասնություն և փոխադարձ հարգանք, գիտակցում, թե ով ես ու մնացած հարցերը լուծելի են, կրթական մակարդակի և գիտելիքի ապահովումը պիտի լինի զարգացման ու միավորման հիմք։
 |
| Լարիսա Ալավերդյան |
Օրենքին, մարդու իրավունքներին վերաբերող հարցերի մասին զրույց ունեցանք Տ․ Լարիսա Ալավերդյանի հետ, ով, ինչպես պարզվեց արտակարգ կին է, հրաշալի պատրաստված ու ազնիվ օրինապահ անձնավորություն։ Տ․ Լարիսայի հետ փորձեցինք քննարկել, թե Հայաստան - Սփյուռք կապերի ամրապնդման մեջ ինչպես կարելի է ավելի հղկել և ինչպիսի ձեռքբերումներ կարող ենք ակնկալել այդ բնագավառում համագործակցությունից։ Նա նշեց, որ ամենը կախված է ժողովրդավարության մակարդակից՝ այդ իրավունքները իրոք ժողովրդավարության հիմքի վրա են գործում, թե պարզապես օտարին ես ցույց տալիս թե ժողովրդավար ես։ Նա հատուկ նշեց՝ քանի դեռ ընտրությունները թափանցիկ ու անկախ չեն, մարդու իրավունքների հարցը լիարժեք լուծում չի ունենա։ Դատական համակարգը պիտի անկախ լինի․․․ Տ․ Ալավերդյանը ասաց, որ պետք է աշխատանք տանել Սփյուռքի ժողովրդավար երկրների մոդելների նմանությամբ ստեղծել պետական այնպիսի մեխանիզմեր, որոնք կապահովեն ժողովրդավարություն և նրանից բխող խնդիրների կարգավորում։ Մեր այն հարցին, թե ռազմական բնագավառում ինչ մեխանիզմներով են հարցերը լուծվում, երբ օրենսգրքերը ոչ մի կարգավորումներ չեն առաջարկում հենց այդ բնագավառի փակ լինելու առումով։ Տ․ Ալավերդյանը ևս մտահոգ էր այդ հարցով և բացատրեց, որ Սփյուռքի հետ համագործակցությունը այդ բնագավառում ևս էական նորամուծություններ կարող է բերել և, մենք պարտավոր ենք արդեն գոյություն ունեցող հաջող փորձը կիրառել, օրինակ Գերմանիայում, Անգլիայում նման խնդիրները լուծվում են պետական միջամտությամբ համակարգ ներգրավելով լավագույն երկարամյա փորձ ունեցող մասնագետներին խորհրդատվության ու փորձի փոխանակման համար։ Նա հատկապես նշեց, որ այդ մասնագետների սոսկ փորձը կիրառելով չէ, որ նշանակալից ձեռքբերումների են հասնում․ տվյալ պաշտոններում աշխատելու և գործունեություն իրականացնելու համար ընտրվում են հատկապես ազնիվ ու անկաշառ անձինք, ում համար ժողովրդավարությունը արժեք է։ Հայաստան – Սփյուռք հարաբերությունների առավել բարձր մակարդակի հասնելու ու վստահություն ներշնչող հարաբերություններ ձևավորեու համար սփյուռքի լավագույն և հայրենիքին նվիրված մասնագետները պիտի ներգրավվեն պետական կառույցներ ու լծվեն հայրենիքի շենացման գործին՝ կիրառելով, ընդ որում սխալվելու իրավունքը բացառող, հաջողված փորձ ունեցող երկրների քաղաքական մոդելները, որտեղ անկախության հետ միաժամանակ կան նաև պետական վերահսկող ժողովրդավար կառույցներ։
Նշենք, որ ժողովրդավարության առումով և Արցախից դուրս հայ մասնագետներին կառավարման մեջ ներգրավելու առումով Արցախը ունի որոշակի ձեռքբերումներ։
Մեր հարցազրույցների շարքը դեռ ավարտված չէ, վաղը համաժողովի 3-րդ` եզրափակիչ օրն է:
Պատրաստեց՝
Նաիրա ԳԱՍՊԱՐՅԱՆԸ
Հատուկ «Նիդ․ Օրագրի» համար՝ «Ապագա Հայկականը» համաժողովից, Երևան 11.03.2023
No comments:
Post a Comment