Հաղորդում են նիդերլանդական լրատվամիջոցները
Հայաստանի դեսպան Տիգրան Բալայան. "Ադրբեջանը դեռ սեպտեմբերի սկզբից էր խոսում իր հարձակման մասին, ու վերջերս էլ շարունակ ասում, որ Հայաստանի կողմից է սադրանք լինելու"։
Wat bezielt Azerbeidzjan om nu Armenië aan te vallen?
Kaukasus Onverwachts viel Azerbeidzjan maandag buurland Armenië aan. Uitgerekend nu Poetin zijn handen vol heeft aan Oekraïne.
Eva Cukier
13 september 2022
Leestijd 4 minuten
Wat bewoog Azerbeidzjan in de nacht van maandag op dinsdag tot zijn grootschalige militaire aanval op Armeens grondgebied? Terwijl Rusland alle aandacht nodig heeft voor de oorlog in Oekraïne viel het Azerbeidzjaanse leger in een tien uur durend verrassingsoffensief met zwaar geschut verschillende doelen aan in het zuiden van Armenië. Het is de hevigste geweldsescalatie sinds de zesweekse oorlog, eind 2020 waarbij meer dan zesduizend mensen omkwamen, rond het betwiste Nagorno-Karabach, toen Azerbeidzjan een flink gebied buitmaakte op Armenië. Volgens Azerbeidzjan volgde de aanval van afgelopen nacht op „Armeense provocaties”, waaronder de opbouw van wapens aan de grens.
Het Azerbeidzjaanse leger nam vanaf maandagavond onder andere de Armeense stadjes Goris, Sotk, Vardenis en Jermuk onder vuur met mortiergranaten en drones. Daarbij vielen aan Armeense zijde zeker 49 doden. Azerbeidzjan deed geen uitspraken over het aantal slachtoffers. Na afzonderlijke telefoongesprekken tussen de Armeense president Nikol Pasjinian en de Russische president Poetin kwam het op maandagochtend tot een fragiel staakt-het-vuren. Pasjinian sprak eveneens met de Franse president Macron en de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken.
Hoewel het al decennia durende grensconflict rond Nagorno-Karabach met grote regelmaat oplaait, verraste de hevigheid en de locatie van de aanval ook de Armeens-Amerikaanse Richard Giragosian, directeur van het in de Armeense hoofdstad Jerevan gevestigde Regional Studies Center. „Zo’n langdurig offensief vergt veel voorbereiding. Daarnaast was de aanval gevaarlijk roekeloos. Er is door Azerbeidzjan in het wilde weg geschoten op zowel militaire als civiele doelen in Armenië”, vertelt Giragosian telefonisch vanuit Jerevan. Volgens hem wijst de aanval erop dat Azerbeidzjan van zins is het slagveld uit te breiden naar het zuiden van Armenië. „Dit heeft met Nagorno-Karabach niets van doen.”
Vredesmacht
In de zesweekse oorlog in Karabach, eind 2020, bewees de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev dat zijn leger, mede door militaire steun van bondgenoot Turkije, in staat is grote gebieden buit te maken die Azerbeidzjan historisch als het zijne beschouwt. Het arme en politiek zwakke Armenië, dat afhankelijk is van de gunsten van Rusland, bleek slecht voorbereid en verloor. Rusland stationeerde een tweeduizend man tellende vredesmacht in de regio Karabach, ver van de plaats waar Azerbeidzjan nu toesloeg. Desondanks vinden regelmatig – al dan niet uitgelokte – geweldsescalaties plaats. Begin vorige maand nog vielen drie doden.
Dat Azerbeidzjans president toeslaat op het moment dat Rusland in Oekraïne flinke nederlagen lijdt, is volgens Giragosian zeker geen toeval. „Rusland is afgeleid en overdonderd door zijn slechte prestaties in Oekraïne en er is op dit moment geen afschrikkingsmacht die een Azerbeidzjaanse opmars kan stoppen.” Turkije, als machtige bondgenoot van Bakoe, liet al weten die rol niet op zich te willen nemen. De Turkse minister van Buitenlandse Zaken Ahmet Cavusoglu viel Azerbeidzjan maandag bij en riep Jerevan op tot onderhandelingen.
Vredesgesprekken vonden juist twee weken geleden nog plaats in Brussel onder leiding van de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel. Daarbij werd gesproken over gebiedsafbakening, over het herstel van beschadigde infrastructuur en een duurzame vrede. Bij de blitzkrieg eind 2020 stond Europa buitenspel en moest het de vredesonderhandelingen aan ‘regionaal scheidsrechter’ Rusland overlaten. Nu Rusland verzwakt is, probeert Brussel de onderhandelingen naar zich toe te trekken. Juist omdat Bakoe zich in die gesprekken constructief leek op te stellen, betekent het plotselinge offensief volgens Giragosian weinig goeds voor het diplomatieke vertrouwen. „Deze actie tart iedere logica. Net als Poetin handelt Aliyev niet volgens onze ‘westerse’ verwachtingen.”
Europa zit vanwege zijn zoektocht naar alternatieven voor Russisch gas vooral in een vragende positie. Maandenlange energiegesprekken tussen Brussel en Bakoe resulteerden half juli in Bakoe in de ondertekening door Aliyev en EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen van een memorandum over versterkte energiesamenwerking.
De Azerbeidzjaanse minister van Energie, Parviz Sjahbazov, liet maandag via Twitter weten dat Bakoe al ruim 7 miljard van de dit jaar geplande 12 miljard kubieke meter aardgas heeft geleverd. Tot 2027 moet die hoeveelheid toenemen tot 20 miljard kubieke meter. „In de perceptie van Azerbeidzjan geeft de gasdeal met Europa ze meer invloed in Europa”, zegt Giragosian. „Bakoe weet dat ze nu geen sancties of andere straffen hoeven te verwachten.” Dat was precies de vrees van critici toen Von der Leyen de gasdeal sloot en zich volgens velen te weinig kritisch opstelde waar het ging om Aliyevs autoritaire koers.
Eind juli waarschuwden vijftig Franse politici in Le Monde dat de Azerbeidzjaanse gasdeal Europa opnieuw afhankelijk maakt van een „dictator” met „oorlogszuchtige bedoelingen.” Frankrijk huisvest een grote Armeense diaspora en stelt zich doorgaans zeer pro-Armeens op.
Volgens Giragosian is Aliyevs positie echter zwakker dan zijn militaire en politieke bravoure doet vermoeden. De oorlog van 2020 resulteerde, ondanks de professionaliteit van het Azerbeidzjaanse leger, niet in een definitieve overwinning. Daarbij bevindt Aliyev zich in een afhankelijke positie tussen Moskou en vooral Ankara. Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov benadrukte dinsdag dat de rol van Rusland en die van Poetin bij de bemiddeling in het conflict „onmogelijk te overschatten” is.
Machtsmisbruik
Maar ook binnenlands stapelen voor Azerbeidzjan de problemen zich op, ondanks de economische bloei en de grondstoffenrijkdom. Naast sociale onvrede over corruptie en machtsmisbruik is er woede over de behandeling van Karabach-veteranen, die geen recht hebben op een veteranenstatus en de bijbehorende financiële vergoedingen. In juli stak een 35-jarige veteraan, vader van twee, zichzelf in brand voor een overheidsgebouw en overleed aan zijn verwondingen. Volgens zijn familie handelde hij uit frustratie over de hardvochtige opstelling van het leger.
Volgens Giragosian zit Aliyev in een vergelijkbare positie als Poetin en Erdogan: „middelbare mannen” met een „honger naar macht” die hun positie steeds verder zien verzwakken. De aanval, hoe krachtig ook, heeft Azerbeidzjan geen terreinwinst opgeleverd, maar wel veel gekost. Niet alleen in eigen land dreigt hij zijn volk opnieuw teleur te stellen, met zijn roekeloosheid heeft hij zich ook de woede van Europa en vooral Moskou op de hals gehaald. Poetin mag respect hebben voor collega’s die zich krachtig opstellen, in dit geval heeft Aliyev mogelijk zijn hand overspeeld. Giragosian: „Poetin zal zich wreken om deze schaamteloze uitdaging. The empire will strike back.”
Անցած գիշեր կրկին մարտեր են սկսվել ադրբեջանական և հայկական զորքերի միջև։ Հայկական կողմից առնվազն 49 մարդ է զոհվել, հաղորդում է վարչապետ Փաշինյանը։ Հաղորդվում է նաև, որ ադրբեջանական կողմից զոհեր են գրանցվել, թե քանիսն է դեռևս պարզ չէ։
Այսօր առավոտյան երկու երկրներն էլ հայտնել են, որ հրադադարը ուժի մեջ է եղել առավոտյան 9:00-ից՝ Ռուսաստանի միջնորդությամբ, սակայն խախտվել է մեկ ժամվա ընթացքում: Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանի խոսքով, այդ ժամանակվանից ի վեր մարտերի ինտենսիվությունը նվազել է։
Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն հայտնում է, որ «չափազանց անհանգստացած է» շարունակվող բռնությունների կապակցությամբ և «ակնկալում է, որ երկու կողմերն էլ թույլ չեն տա, որ հարցն ավելի սրվի»: Նախագահ Պուտինի խոսնակն ասում է, որ ինքը «անձնապես ներգրավված է գործին և աշխատում է սահմանին լարվածությունը թուլացնելու ուղղությամբ»:
Թե ինչպես են սկսվել մարտերը, պարզ չէ։ Երկու երկրներն էլ միմյանց մեղադրում են սադրանքների մեջ։
Ըստ Ադրբեջանի՝ Հայաստանը անցած գիշեր զորքեր էր կենտրոնացնում սահմանին, ինչպես նաև նոր ականներ էր դնում սահմանային գոտում։ Այդ իսկ պատճառով իրականացրել են «տեղական գործողություններ», «խիստ ուղղված ռազմական թիրախներին»։
«Լայնածավալ սադրանք».
Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը նշում է, որ երկիրը «մեծապես սադրանքի է ենթարկվել Ադրբեջանի կողմից՝ երեկ երեկոյան, որից հետո համաչափ պատասխան է տրվել»:
Սադրանքները, սակայն, որոշ ժամանակ է, ինչ շարունակվում էին, ասվում է Նիդերլանդներում Հայաստանի դեսպան Տիգրան Բալայանի հայտարարությունում։ «Ադրբեջանը սեպտեմբերի սկզբից ակնարկում էր հերթական հարձակման մասին, նաև հող էր պատրաստում դրա համար, օրեր շարունակ ասում էր, որ Հայաստանի կողմից է սադրանքը լինելու։
Թե կոնկրետ որտեղ է տեղի ունեցել մարտը, հայտնի չէ։ Տեղի լրագրողները և սոցիալական ցանցերում տեղադրված տեսանյութերը հայտնում են, որ հենց Հայաստանում են գնդակոծվել քաղաքներ, ինչպիսիք են Ջերմուկը և Գորիսը:
