Նիդերլանդական Օրագիր: Ամստերդամի քաղաքապետ Ֆեմկե Հալսեմա. «Ցեղասպանության պատմությունները կպատմենք, որտեղ կարող ենք, որպեսզի այլեւս չկրկնվի»

Շատերին հուզեցին 2022 թվականի ապրիլի 24-ին Ամստերդամում քաղաքապետ Ֆեմկե Հալսեմայի՝ Գրիգոր Նարեկացի հիմնադրամի և Հայ Առաքելական «Սուրբ Հոգի» եկեղեցու կողմից կազմակերպված Հայոց ցեղասպանության հիշատակի միջոցառմանը հնչեցրած ջերմ խոսքերը։

Սույն խոսքի տեքստը իր ֆեյսբուքյան էջում հոլանդերենով ներկայացրել է Ինգա Դրոստը՝ «որպեսզի նրանք, ովքեր ներկա չեն եղել, նույնպես կարողանան ի գիտություն ընդունել»։

«Նիդերլանդական օրագիրը» ներկայացնում է Ամստերդամի քաղաքապետի ելույթի հայերեն բովանդակային թարգմանությունը:

Քաղաքապետ Ֆեմկե Հալսեմայի խոսքը

Տիկնայք եւ պարոնայք,

120 տարի առաջ ծնվել է Սիվաս Էդվարդ Բեդիկյանը։ Նա վերապրել է Հայոց ցեղասպանությունը և վկայել է դրա մասին։ Նրա պատմությունները գրի են առնվել և պահպանվել: Ահա թե ինչ պատմել նա.

«Մի աղջիկ կար, ում հետ ընկերացել էի ճանապարհին: Նրա անունը Սաթենիկ էր։ Ես նրան շատ լավ եմ հիշում։ Նա ֆիզիկապես ուժեղ չէր երևում: Ես նրան նորից տեսա դպրոցի նկուղում, որտեղ մեզ բերել էին: Նա իր ձեռքում եղած չնչին ողջ գումարը տվեց ինձ ու խնդրեց։ «Թույլ մի տվեք, որ ինձ տանեն», - ասաց նա: «Թույլ մի տվեք, որ ինձ տանեն»։

Ամեն օր գալիս էին ու տանում նրանց, ովքեր մահացել էին, կամ տեսնում էին, որ արդեն շատ թույլ են։ Նա շատ վատ էր, չափազանց թույլ էր, ուժասպառ: Հերթական անգամ թուրքերի շրջայցի ժամանակ բարձրացրի նրան և օժանդակեցի, որ մի կողմից հենվի ինձ՝ մյուս կողմից պատին: Ես նրան այդպես բարձրացրի: Նրանք տեսան նրան և տարան… տարան…»:

Հայ բնակչության նկատմամբ բռնություններից ոչ մեկն անմասը չմնաց. Սարսափելի ճակատագիր էր սպասվում նաեւ փոքրիկ դպրոցահասակ աղջկան.

Ավելի քան հարյուր տարի անց մենք ոգեկոչում ենք հայ ժողովրդի նկատմամբ կատարված մեծ անարդարությունը։

Հայ ժողովրդի նկատմամբ տեղի ունեցած Ցեղասպանությունը ավելի քան բացահայտվել է վերջին հարյուրամյակում ՝ մեծ սփյուռքի ձևավորմամբ, ականատեսների բազմաթիվ վկայություններով, որտեղ թևածում է ճնշվածների ու սպանվածների հոգիները:

Չափազանց երկար ժամանակ, և նույնիսկ հիմա, զանգվածային սպանությունները չափազանցված են համարվել ու հերքվել են, և մինչ օրս ցեղասպանություն բառն օգտագործողները նույնիսկ հալածվում են:

Հոլանդիայում նույնպես երկար ժամանակ պահանջվեց, մինչև հայերի հանդեպ կատարված անարդարության լիակատար ճանաչումը: Մինչդեռ դա միշտ էլ հայտնի է եղել: Ինչպես 1896 թվականին Լիմբուրգի միսիոներ Մատերնուս Մյուրեն է գրել . «Թուրք պաշտոնյաները, քաղաքացիական անձինք և զինվորները հայտնվեցին փողոցներում՝ բղավելով «մահ քրիստոնյաներին»: Իսկ հոլանդական թերթերում գրվում էր, որ օսմանյան պրակտիկայում ջարդը նշանակում է, որ տեղի է ունեցել «մարդկային լայնածավալ սպանդ»։ Algemeen Handelsblad-ում հաղորդվել է, որ Ադանայում և Հալեպում երեք օր շարունակ երկու անգամ մոլեգնած ջարդերի զոհ են դարձել ավելի քան 20000 հայեր. «Ադանան, գրում է թերթը, հիշեցնում է սպանդանոց»:

Ցեղասպանության, հայ ժողովրդին հասցված զանգվածային սպանությունների և մեծ տառապանքների ժխտումը նման է նոր, անտանելի և կանխամտածված ցավ պատճառելուն։

Ահա թե ինչու է ոգեկոչումը այդքան կարևոր։ Դա ժխտողականության դեմ ակտիվ պայքար է։ Միասին մենք ամեն տարի թարմացնում ենք ցեղասպանության հիշողությունը և դրանով արդարացնում ենք նրանց, ովքեր սպանվել են, տուժել են, ինչպես նաև նրանց, ովքեր ցեղասպանության հաջորդ դարում անդադար և անձնական մեծ ռիսկի տակ ուշադրություն են հրավիրել դրա վրա։

Այսօր մենք նշում ենք Կարմիրով ներկված այս կիրակի օրը աշխարհասփյուռ հայերի հետ միասին, ոգեկոչում ենք ամենաանմարդկային կերպով սպանված հայրերի, մայրերի և զավակների հիշատակը։ Մեր պարտքն է շարունակել պատմել Էդվարդի և Սաթենիկի և նմանատիպ պատմությունները սերունդներին։ Դա նաև մեր առաքելությունն է ազատորեն հիշել այն, ինչ կատարվել է հայ ժողովրդի նկատմամբ։

Քանի որ գիտենք, որ երբեք դա չենք կարող մոռանալ: Պատմությունները կպատմենք, որտեղ կարող ենք, որպեսզի այլեւս չկրկնվի»։

Inge Drost

Velen waren geraakt door de warme woorden die Burgemeester Femke Halsema op 24 april 2022 in Amsterdam sprak bij de Herdenking Armeense Genocide, georganiseerd door de Stichting Narekatsi en de Armeens Apostolische Kerk Surb Hoki.

Hierbij de tekst van speech, zodat ook diegenen, die niet aanwezig waren, hiervan kennis kunnen nemen.

"Dames en heren,
120 jaar geleden werd in de plaats Sivas Edward Bedikian geboren. Hij overleefde de Armeense genocide en kon ervan getuigen. Zijn verhalen zijn opgeschreven en bewaard gebleven en dit is het verhaal dat hij vertelde: 
“Er was een meisje, een meisje met wie ik onderweg bevriend was geraakt. Haar naam was Satenig. Ik kan me haar heel goed herinneren. Zij was niet zo sterk. Ik zag haar weer in die kelder. De kelder van de school waar ze ons ingegooid hadden. Ze was daar. Ze had een klein beetje geld dat ze aan mij gaf. ‘Laat ze mij niet meenemen’, zei ze. ‘laat ze mij niet meenemen’.

Ze kwamen elke dag en namen iedereen mee die dood of erg zwak was. Ze was niet in goede doen, ze was te zwak. Ik liet haar opstaan en steunde haar. Ik hield haar zo omhoog. Ze kwamen. Ik hield haar omhoog, liet haar tegen de muur leunen. Maar ze zagen haar en namen haar mee ... ze namen haar mee ...” 
Bij het geweld tegen de Armeense bevolking is niemand ontzien. Ook een klein, schoolgaand meisje wachtte een gruwelijk lot.
Meer dan honderd jaar later herdenken wij het grote onrecht dat het Armeense volk is aangedaan.

De genocide heeft de identiteit van het Armeense volk de afgelopen eeuw bepaald. Met de verhalen van de nabestaanden die zijn doorverteld. In de grote Armeense diaspora waarin het verdriet om diegenen die vermoord zijn en onderdrukt, voortleeft.
Veel te lang, en ook nu nog, zijn de massale moorden ontkend, gebagatelliseerd, en tot de dag van vandaag worden diegenen die het woord genocide noemen zelfs vervolgd.

Ook in Nederland heeft het lang geduurd tot er de volle erkenning kwam van het onrecht Armeniërs aangedaan. Terwijl het altijd bekend is geweest. Zoals de Limburgse missionaris Maternus Muré al in 1896 naar huis schreef: ‘De Turkse ambtenaren, burgers en soldaten vertoonden zich in de straten onder het geschreeuw “dood aan de christenen”. En in Nederlandse kranten werd geschreven dat een pogrom in de Ottomaanse praktijk betekende dat er “ene menschenslachterij in het groot” plaatsvond. In het Algemeen Handelsblad werd geschreven dat meer dan 20.000 Armeniërs slachtoffer werden van de pogroms die tweemaal drie dagen woedden in Adana en Aleppo: ‘Adana, schrijft de krant, geleek een abattoir, ofwel een slachthuis’.

De ontkenning van genocide, van de massale moord en het grote leed de Armeense bevolking aangedaan, is als het opnieuw en opzettelijk toebrengen van pijn aan wat al ondraaglijk is.
Ook daarom is herdenken zo belangrijk. Het is de actieve bestrijding van ontkenning. Samen verversen wij elk jaar opnieuw de herinnering aan de genocide en doen daarmee recht aan diegenen die zijn vermoord, die hebben geleden, net als aan diegenen die in de eeuw na de genocide er onophoudelijk en met grote persoonlijke risico’s aandacht voor hebben gevraagd.
Vandaag herdenken wij rode zondag: samen met Armeniërs van over de hele wereld herdenken wij de vaders, de moeders en de kinderen die op de meest onmenselijke wijze zijn vermoord. Het is onze plicht om de verhalen te blijven vertellen van Edward en Satenig, het meisje op school. Het is ook ons voorrecht om ons in vrijheid te kunnen herinneren wat het Armeense volk is aangedaan.

Omdat wij het weten, zullen wij het nooit meer kunnen vergeten. Waar wij kunnen zullen we de verhalen vertellen, opdat het niet meer gebeurt."
====================