Ճնճղուկները պատմում են պատերազմի մասին

 Վարդինե Իսահակյան

(Պատմվածք)

Ճնճղուկների ձայնը խախտում է ներսումս աղմկող խուլ լռությունը, արցունքներս թափվում են բաց կրծքերիս՝ մարմինս պատելով աղի վշտով։

Արցունքները խեղդում են կոկորդս, մշուշում աչքերս, հայելու մեջ իմ պատկերը թվում է ինձ գորշ արտացոլանք հուսահատ մի կնոջ։ Փամփուշտն արյունոտել էր Տիգրանի քունքը, արյունը լերդացել էր, չորացել լայն ճակատին։

Սիրտս կտոր կտոր է լինում ցավից։ Ինչո՞ւ չհերթագրվեցի ու մեկնեցի, գթության քույր կաշխատեի դաշտային պայմաններում, վերքերը ժամանակին կմշակեի։ Թույլ չէի տա, որ շատ արյուն կորցնի։ Արցունքներս հոսում են կրծքերիս արանքով ու թափվում գետնին։ Նախօրեին ջարդված ապակու փշուրները հավաքում եմ միտումնավոր անզգուշությամբ ու մատներիս արյունը չռռում է հատակին։ Հանգստություն եմ զգում, արյան տաք շիթը դուրս է հանում ներսումս կուտակված վիշտն ու հատակին անկանոն շրջան է գոյանում։

 Տիգրանը նայում է ինձ ու արցունքներս տեսնելով՝ ժպտալով մոտենում.

-Արի, արի գրկեմ լացկան իմ աղջիկ։ Ես փարվում եմ նրան ու պինդ գրկում՝ այլևս բաց չթողնելու մտադրությամբ։

-Դե, մեքենան սպասում է, ես գնացի։

Տիգրանը պոկում է ինձ իրենից ու արցունքներն ինձանից թաքցնելով՝ արագ դուրս գալիս տնից։

-Երեխուս լավ կնայես...

Լսում եմ նրա ձայնը հեռվից, լսում եմ ու չեմ հասկանում՝ որտեղ եմ ես։

Վեր եմ թռչում, լարում եմ լսողությունս, բայց չեմ լսում Տիգրանի ձայնը, փակում եմ աչքերս սարսափելի պինդ, բայց չեմ տեսնում նրան։

Լոգարանի հատակի արյան հետքերը չորացել են, արյունը լերդացել է ինչպես Տիգրանի աջ քունքին։

Իմ մեջ անհաշտ պայքար է սկսվում։ Օրեր շարունակ ոչինչ չուտելով՝ մատներիս ծայրերը սառում են, կապտում։ Ես զգում եմ հացի համը, բայց մարմինս հրաժարվում է այն ընդունել։ Փսխում եմ էլի ու ներսումս ամբարված մաղձը թափում դուրս։

Բրդուճներ էի պատրաստել Տիգրանի համար, կանաչ բաց դաշտում նստում է կողքիս, սիրով լի իր հայացքով նայում ինձ ու մազերս շոյում։ Բարձր հասակին համազգեստը շատ է սազում, ուսապարկից հանում է իմ պատրաստած բրդուճներն ու առաջինը մեկնում ինձ։ Աչքս ընկնում է նրա խոշոր մատներին չորացած արյանն ու վախեցած վեր եմ թռչում։ 

Բացում եմ պատուհանը, ճնճղուկների ձայնը լցվում է կիսամութ սենյակ, աչքերս մղկտում են աղի արցունքներից։ «Գուցե իմ մեկնելով ամեն ինչ այլ կերպ ստացվեր։ Նա երբեք էլ չի թողել ես մարդաշատ տեղերում հայտնվեմ, նա թույլ չէր տա»,- հանգստացնում եմ ինքս ինձ ու նույն պահին հակադարձում.«Բայց կօգնեի չէ՞»։

Արցունքները խեղդում են կոկորդս ու ես փակ աչքերով կանգնում եմ բաց պատուհանի դիմաց և ունկնդրում ճնճղուկներին։ Նրանք ռազմաճակատից են վերադարձել, որ պատմեն ինձ, թե որքան երազանքներ է խորտակում պատերազմը՝ համազգեստին թողնելով սոսկ արյան չորացած հետքեր։

Հատ հատ պոկում եմ կիսատ մնացած գրքի էջերն ու աշնան կատաղի քամուն հանձնում։ Քամին մեկիկ մեկիկ թռցնում է թերթերն ու մեր երազանքների նման մատնում անհայտության։

Տիգրանը հրավիրում է երեկոյան զբոսանքի։ Երկար նայում է տխուր հայացքով ու ասում.

-Կարող է մի օր ես էլ գնամ պատերազմ...

Դեմքս արագ թեքում եմ, որ թաքցնեմ արցունքներս։

Տիգրանը գրկում է ինձ, ես առաջին անգամ զգում եմ տղամարդու ուժը, թիկնեղ ու հզոր տղամարդու բազուկները ինչպես են գրկում։ Շփոթվում եմ մի պահ, բայց հետո անձնատուր լինում նրա շոյանքներին, տաք համբույրներին։

Արթնանում եմ անսովոր զգացողությամբ, Տիգրանն ամուր գրկել էր ինձ ու այդպես քնել էինք։ Հիշում եմ նախորդ գիշերն ու գիշերազգեստով  կրծքերիս կիսաբացը ծածկելով՝ հարցնում.

-Հիմա մենք ամուսիններ ե՞նք։

Տիգրանը ժպտում է ու համբուրում ճակատս։

Երկար զբոսնում ենք, այնուհետ բարձրադիր մի վայրից քաղաքի մարող լույսերին նայում։ Երբ մարում է վերջին լույսը ու հեռվում անհետանում վերջին մեքենայի շարժիչի ձայնը, մենք վերադառնում ենք տուն ու լուսաբացին անկողին մտնում։

Լուսաբացին նախքան քնելը հարցնում եմ.

-Սիրո՞ւմ ես ինձ։

-Գիտե՞ս՝ քանի տարի եմ երազել քեզ գիրկս առնեմ...

Հեռախոսի մյուս ծայրից Տիգրանը հարցնում է.

-Լսեցիր ի՞նչ ասացի, ինչո՞ւ ես լռում...

Ես ասելիք չունեմ, անջատում եմ հեռախոսը, հաջորդ զանգերին չեմ պատասխանում։ Դռան թակոցները ասես ուրիշ աշխարհից եմ լսում։ Տիգրանը բռնում է ուսերս ու թափահարում ինձ.

-Ուշքի արի, հասկացիր ես չեմ կարող չգնալ։ Սա բոլորիս պարտքն է։ Ախր շատ ենք խոսել էս պատերազմի վաղահաս վտանգի, հնարավոր հետևանքների մասին, հիշո՞ւմ ես, հորդ օրինակն էիր հպարտությամբ նշում։ Ուզում եմ իմ երեխան էլ ինձանով մի օր հպարտանա։

Ես ձեռքս տանում եմ որովայնիս, ինձ թվում է արյուն եմ շաղախում ձեռքով ու քսում որովայնիս, աչքիս առաջ Տիգրանի արյամբ ներկված համազգեստն է։

Նայում են նրա մանրիկ աչքերին, որոնք սկզբում ամաչում էին ինձ ուղիղ նայել ու չեմ կարողանում չժպտալ։ Էդ պահին զգում եմ՝ որքան շատ եմ սիրում նրան, որպեսզի հեշտությամբ բաց թողնեմ դեպի կրակի դաշտ։

Տիգրանն իրավացի է, հորս սխրանքի պատմությունը ուղեցույց է ինձ համար, պատերազմի վետերան հայրս քչախոս ու կոպիտ մարդ էր, ինձ երբևէ սեր ու քնքշանք չի շռայլել, բայց նա իմ հպարտությունն է։ Ու տղամարդկանց մեջ հորս կերպարն եմ միշտ փնտրել։ Տիգրանի ծանր քայլվածքը, ամաչկոտ ու քչախոս էությունը ինձ միանգամից գրավեց։

Անձրևում է։ Մայիսյան անձրևի խոշոր ու տաք կաթիլները փարթամ մազերիցս լցվում են դեմքիս ու թաքցնում արցունքներս։

Փակ աչքերով գարնան անձրևն եմ վայելում ու սպասում իմ ավտոբուսին։

-Թույլ տուր քեզ տուն ուղեկցել, կթրջվես ախր։

Թիկունքիս զգում եմ Տիգրանի տաք շունչն ու առանց բառ արտասանելու քայլերս ուղղում դեպի նրա մեքենան։ Սիրտս վկայում է, որ սիրահարված է։

Հորս կարոտն եմ առնում նրա կողքին նստելով, հորս նման արագ է վարում մեքենան։ Սկզբում մի փոքր լարվում եմ, հետո հուսալիության զգացողությունը համակում է ինձ ու սկսում եմ վստահել։

-Ես կիրակի գիշերը մեկնելու եմ, գնամ մի քանի բան առնեմ ճանապարհի ու գամ։

Ես երշիկը կտրատում եմ, հացի մեջ դնում, կանաչիով ու աղի արցունքներովս փաթաթում բրդուճներն ու շարում սեղանին։ Տիգրանը մտահոգ քայլում է սենյակում.

-Մորս կզանգես ցանկացած հարցով, ինչի կարիք որ ունենաս, լսո՞ւմ ես։ Լավ կսնվես, երեխուս լավ կնայես։

Ապա մի փոքր դադար տալով ավելացնում.

-Երեխուս կպատմես իմ մասին, ինչպես ինձ պատմեցիր հորդ մասին...

Ես ձեռքի ափով փակում եմ Տիգրանի բերանն ու մատներով սեղմում շրթունքները.

-Չհամարձակվես, լսում ես, չհամարձակվես...

Ես լսում եմ սրտիս բաբախյունը, ոտքերս թմրում են, ձեռքերս դողում են ու հեռախոսը շրխկոցով ընկնում է գետնին, գլուխս պտտվում է ու ես էլ եմ հայտնվում հեռախոսի կողքին։ Հեռվից կարծես մի խոր անդունդից Տիգրանի մայրն ինձ է ձայն տալիս, բայց ես անճարակ լսում եմ միայն։ Աչքերս բացում եմ հիվանդասենյակում ու տագնապահար շուրջս նայում։

Բուժքույրը հանգստացնող է ներարկում, իմ գլխավերևում տեսնում եմ Տիգրանի մորը՝ աչքերն ուռած, արցունքները ակնախոռոչներում ցամքած։

Բժիշկները շտապ օգնության մեքենայից դուրս են բերում Տիգրանի անշնչացած մարմինն ու տանում հոսպիտալ։

-Աղաչում եմ, փրկեք նրան...

Նայում եմ շուրջս հավաքված սևազգեստ կանանց ու անզորությունից սկսում մազերս պոկել։

-Քեզ խնայիր, երեխուդ մասին մտածիր,-ուսիս զգում եմ տարեց կնոջ ձեռքը։

Հայացքս հառում եմ նրա դեմքին, որդուն նոր հողին հանձնած, վշտից սմքած մոր դեմքին։

Անօգնական քայլերս ուղղում եմ դեպի հոսպիտալ, հիվանդասենյակի կիսաբաց դռան արանքում կանգնում եմ։ Համատարած քաոսի մեջ ոչ չի նկատում իմ ներկայությունը։

Ճաղատ բժիշկը ցավից չի մղկտում ռազմաճակատից բերված հազարերորդ անկենդան մարմնի վրայով մահվան գույնի սպիտակ սավանը քաշելիս։ Ուզում եմ բժշկին հարվածել, ուզում եմ վերցնել բժշկական լանցետն ու կտոր կտոր անել նրան հենց հիվանդասենյակում։ Բուժքույրերը բռնում են թևերս ու նստեցնում միջանցքում։

-Ես կարո՞ղ էի նրան փրկել, եթե կողքին լինեի, եթե շուտ վիրակապեի, եթե շուտ հասցնեի հոսպիտալ,-հարցնում եմ մյուս բժշկին։

-Նա ամենավտանգավոր ճակատում է մարտնչել, թշնամու դիպուկահարի փամփուշտը հենց քունքին է կպել։ Դրանից առաջ որովայնի վիրավորում է ստացել, բայց շարունակել է կռվել, արկերի տարափի տակ տեղի հոսպիտալ տեղափոխելը անիրական էր, գրեթե անհնար...

Մայրապետն ինձ է պարզում Տիգրանի համազգեստի գրպանում եղած արյունոտ թղթի կտորը։ Ես երկար ժամանակ չեմ համարձակվում բացել թուղթը։

Գլուխս դնում եմ Տիգրանի ուսին ու առաջվա պես պառկում։ Ձեռքս տանում եմ  սրտի վրա դնում, բայց առաջվա պես իմ ներկայությունից սիրտն ավելի արագ չի բաբախում։ Սիրտը չի բաբախում։ Գլուխս բարձրացնում եմ ու համբուրում նրան, դեմքը սառն է, մաշկը մուգ գույնի է դարձել, կարմիր շրթունքներն անկենդան ու կապտած են, գլուխը փաթաթած սպիտակ վիրակապով, խոշոր մատները կրծքին խաչած... Ձեռքերը սառն են, էլ չեն տաքացնում իմ սառած մատները։ Արցունքներս թրջում են նրա անշնչացած մարմինը, ես հուսահատ սեղմում եմ նրա մատները, որպեսզի տաքացնեմ նրան։ Կանայք զարմանքով ինձ են նայում ու բռնում թևերիցս, դուրս տանում սրահից։

-Խնայիր քեզ, երեխայիդ կկորցնես ախր...

Ափիս մեջ դակվել են եղունգներիս հետքերը, ես ամուր սեղմել եմ Տիգրանի ծոցագրպանի թուղթը։ Բացում եմ ու տեսնում իմ ձեռագիրը. «Սիրում եմ քեզ...»։

Ուշագնաց եմ լինում։ Տիգրանը հարցնում է՝ ինչո՞ւ ես խորհրդավոր ժպտում, ի՞նչ է պատահել։

-Եթե ասեմ, որ հայր ես դառնալու...

Ուրախությունից կորցնում է իրեն, գրկում է ինձ ու անհասկանալի ուրախ բացականչություններով վեր բարձրացնում։ Ականջներս ծակում է նրա  ձայնը.

-Բավակա՜ն է,- ասում եմ,-բավակա՜ն է, տո՛ւր ինձ երեխային...

Բայց Տիգրանն ամուր գրկում է երեխային և անհետանում մշուշում...

Ինձ ձայն է տալիս բժշկուհին։ Աչքերս բացում եմ հիվանդասենյակում, բերանիցս հանում են անզգայացման համար նախատեսված խողովակը։ Փսխում եմ, բերանիցս արյան համ եմ առնում, որովայնս լերդացած արյան ու ցավի ճահիճ է հիշեցնում, նայում եմ շուրջս ու մահվան հոտ եմ առնում։ Ուզում եմ ես էլ մեռնել...

Այգաբացին ճնճղուկները պատմում են պատերազմի արհավիրքի մասին։ Ես բաց պատուհանի մոտ կանգնած ունկնդրում եմ և կուլ տալիս բուռս լցրած  հաբերը։

Հեռվում ինձ է սպասում հայրս՝ հաղթանդամ, հզոր իմ հայրը, քիչ անց տեսնում եմ Տիգրանին՝ տղայիս գրկած։ Այնքան եմ կարոտել, հևիհև վազում եմ, որ գրկեմ նրանց, բայց ոտքերս ծալվում են...

Անզորությունից ճանկռում եմ համր գերեզմանները։ Թաց հողը լցվում է եղունգներիս տակ... Իսկ ճնճղուկները պատմում են, թե ինչպիսին է պատերազմի այնքան արյունոտ դեմքը...