Vahagn de drakendoder en de Armeense man

 

Solidariteit in cultuur

Wist jij dat de mythologieën uit Armeense geschiedenis terugkomen in andere culturen? In het kader van solidariteit (verbinding) neem ik je graag mee op reis naar Armenië, Griekenland en vele andere landen met een rijke culturele achtergrond. Je zult zien dat we veel overeenkomsten hebben en dat er een verbindende rode draad loopt door de bestaande mythes (Ananikian &Werner, 1964).

Heidense geloof & christendom

Vooraf aan het christendom (vóór het jaar 301) aanbeden de Armeniërs, net als vele andere (buur)volkeren, meerdere Goden en Godinnen en de natuur. Ze noemden zichzelf Arevortik, kinderen van de zon (Payaslian, 2007). De zon werd aanbeden als God (AR) omdat hij licht brengt (Ananikian &Werner, 1964). Het is opvallend dat als je AR omdraait, de god (Amun)RA krijgt, de Zonnegod uit Egypte. 

Let maar is op de taal; bari luys (goedemorgen). Dit betekend vriendelijk/goed licht. Mijn persoonlijke favoriets is “luysy bari bacvi qez hamar”. Dit betekend zoiets als “moge het licht je voorspoed brengen”. We kunnen wel stellen dat Armeens een erg liefdevolle en poëtische taal is. 

Kindernamen 

In kindernamen komt het ook terug, denk maar is aan de meisjesnamen Arev en Arpi, met betekenis zon/zonneschijn. 

Om straks een brug te maken naar Vahagn, nog even over Astghik, zij staat voor ster (Amrahs, 2020). Zij is niet alleen een astrologische naam, maar ook een godin uit de prehistorische tijd, die stond voor liefde en vruchtbaarheid. Later werd ze in de heidense periode godin van liefde en waterbronnen én de vrouw van Vahagn. Om die reden is Vardavar, een Armeense festival “feest van het water”, gewijd aan godin Astghik (River, 2018).   

Vahagn de drakendoder, Vahagn Vishapakagh

Maar ken je ook de mythe van Vahagn? In sommige bronnen worden Aramazd en Vahagn gezien als dezelfde entiteit. In een kindernamenboek zul je lezen dat Vahagn de god van oorlog, moed en overwinning is (Amrahs, 2020). Ik zal je hier meer over vertellen. Ga met me mee naar ‘het oude Armenië’, waar meerdere goden werden aanbeden en het leven veel simpeler was. 

Herakles

Vahagn stond bekend als de drakendoder. Vishapakagh betekent drakenworstelaar. Vlak na zijn geboorte zou hij al zijn eerste worsteling aan zijn gegaan met een meerhoofdige draak. Komt dit verhaal je bekend voor? Dat zou goed kunnen, want het verhaal van Herakles begint ook zo. 

Vahagn was de beschermheer tegen deze monsters. Het zal niet als een verrassing komen dat hij volgens de oude mythologie ook de God is van bliksem en vuur, net als Thor en Zeus. 

Vahagn staat symbool voor het mannelijke. Hij heeft vuurrood haar en vurige roodbruine ogen. Hij is rechtvaardig en onoverwinnelijk net als Zeus en Thor. Hij is moedig, want hij laat zich niet uit het veld slaan door gevaren groter dan hijzelf. 

Volgens sommige bronnen zou zijn heiligdom in Taron zijn, Ashtishat om precies te zijn. Vandaag de dag heet Taron Mus, een provincie in het huidige Turkije.  

De Armeense man is de hedendaagse held 

Vandaag de dag kunnen we Vahagn, Zeus of iedere andere beschermer, als symbool zien voor de Armeense man. Hij is de beschermer van het leven en van het land; Armenië. De monsters waartegen onze herosner (helden) vroeger vochten waren mythologische figuren. Vandaag de dag zijn dat terroristen zoals de Turkse en Azerbeidjaanse regeringsleiders. 

Het gezinsleven

Maar je kunt het ook kleiner bekijken, de Armeense man vecht ook voor zijn gezin. Hij is het hoofd van het gezin, zijn vrouw de nek. Het gezin staat centraal in de Armeense cultuur en een “normaal” Armeens huishouden wordt doorgaans gekenmerkt als traditioneel. Vader zorgt ervoor dat het gezin niets tekort komt en neemt die taak erg serieus. Daarom zie je dat Armeniërs over het algemeen vrij ondernemend zijn, ofwel strijders. Waar je ook terecht komt, je komt altijd wel een Armeense zaak of ambachtsman (of vrouw) tegen. 

Mythische helden Vahagn, Thor, Zeus en Jupiter

Vahagn komt dus terug in andere goddelijke vormen zoals Thor (Noorwegen), Zeus en/of Herakles (Griekenland), Verethragna (Iran), Vritra Khan (India). Hij wordt in sommige bronnen ook gezien als Aramazd.

Maar hij komt ook voor in astrofysische vormen, zoals Jupiter (mannelijke planeet) en in de numerologie als nummer 4 (Bos, 2020). Ik kan eindeloos doorgaan, maar wat ik duidelijk wil maken is dat de Armeense mythologie vele overeenkomsten heeft met mythologische goden uit andere landen. In essentie gaat het om de mannelijke figuur die het land en haar inwoners beschermt, zoals de hedendaagse (Armeense)man doet.

Dit artikel is door Mariam Klyan,

geschreven in het kader van het EU-project “Solidarity corps”. Wil jij ook schrijven voor Niderlandakan Oragir? Stuur dan een berichtje en word ook vrijwilliger!

Bronnen 

Amrahs, A. (2020). Armenian baby boys & girls names. Independently published.

Ananikian, M. H. &  Werner, A. (1964). The Mythology of All Races, Vol. VII: Armenian, African. Cooper Square Publishers, Inc.

Payaslian, S. (2007). The History of Armenia: From the Origins to the Present. Palgrave Macmillan. 

River, C. (2018). Armenian Myths and Legends: The History of the Mythology and Folk Tales from Armenia. CreateSpace Independent Publishing Platform.

https://en.wikipedia.org/wiki/Vahagn

Հայերեն համառոտ շարադրանք

Գիտե՞ք, որ հայոց պատմությունից եկող առասպելաբանությունը ճանաչելի է այլ երկրների մշակույթներում:  “Solidarity Corps” նախագծի համատեքստում միասին էքսկուրս անենք  Հայաստան, Հունաստան և հարուստ մշակութ ունեցող այլ երկրներ ու կհամոզվենք գոյություն ունեցող ընդհանրությունները:

Քրիստոնեությունից առաջ հայերը, ինչպես հարևան այլ ժողովուրդներ, երկրպագում էին մի քանի աստվածների և աստվածուհիների: Արևը պաշտվել է որպես լույսի Աստված: Այն նաև լեզվամտածողության մեջ խոր արմատներ ունի, ինչպես` «բարի լույսը»: Սա նշանակում է որ լույսը  իր հետ բարին է բերում: Հայերենը  երգեցիկ ու բանաստեղծական լեզու է և լույսն ու արեգակը արտացոլված է գրական մշակույթում, նաև առկա է անվանակոչության  մեջ,  Արև`  որպես աղջկա  անուն, Արեգ` տղայի:  Մյուսը` լուսատու աստղերն  են: Աստղիկը նախապատմական ժամանակներից եկող աստվածուհին  էր`  ում  հովանու տակ սերն ու պտղաբերությունն էր: Հեթանոսական շրջանում նրան պաշտում էին, որպես սիրո և  կենսատու աղբյուրների աստվածուհի, նաև որպես  Վահագնի կին: Վարդավառը  որպես  հեթանոսական տոն նվիրված է Աստղիկ աստվածուհուն:

Այժմ Վահագնի մասին:  Վահագնը եղել է հայոց ամենասիրված աստվածը։ Որոշ առասպելազրուցներում նա ներկայացվում է որպես արեգակային աստված: Ըստ առասպելաբանության, կենսատու լույս անձնավորող Վահագնը, որպես քաջ որսորդ, մարտնչում է խավարի, չար ու վնասակար ուժերը մարմնավորող վիշապների դեմ։ Այդ պատճառով էլ նրան տրվել է Վիշապաքաղ մականունը։ Հայոց բարձր լեռները դիտվել են իբրև Վահագնի երկրային սրբազան կայաններ։ Ըստ Վասպուրականի հայոց մեջ տարածված ավանդազրույցի, Արեգակը գիշերը ծովում լողանալուց հետո, առավոտյան երկինք է բարձրանում Վարագի (Վահագն) գագաթից, իսկ նրան հարատև ուղեկցում են 12 ոսկե գավազանակիրներ։

 Զարմանալի չէ, որ ըստ հին առասպելաբանության ՝ նա քաջության, պատերազմի, կայծակի և կրակի Աստվածն էր: Վահագնին` գրեթե նույն բնութագրումներով ու այլ անվանմամբ կարելի է հանդիպել` օրինակ նորվեգացիների  ու  հույների առասպելաբանության մեջ:

«Վիշապաքաղ» Վահագնի արձանը Երևանում