Հայ ժողովրդի պատմությունը աշակերտների մատուցմամբ / ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՐՑԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅՆԱՑՈՒՄԸ

Շարունակում ենք ներկայացնել  Երևանի Վ. Մայակովսկու թիվ 7 հիմնական դպրոցի  սաների պատրաստած աշխատանքները: 

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՐՑԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅՆԱՑՈՒՄԸ

Աննա Կոստանյան

Մայակովսկու անվ. հ.7 դպրոց

8-ա դասարան

Սան Ստեֆանոյի հաշտության պայմանագիրը և Հայկական հարցը:

 Կ. Պոլիսի մերձակայքում գտնվող Սան Ստեֆանո ավանում՝ հայ մեծահարուստ Առաքել Դադյանի ամառանոցում, 1878թ. Փետրվարի 19-ին կնքվեց ռուս-Թուրքական հաշտության պայմանագիր:Այն անվանվեց նախնական, քանի որ ենթադրվում էր Եվրոպային վերաբերող հարցերը քննարկել համաեվրոպական վեհաժողովում: Սան-Ստեֆանոյի պայմանագիրը բաղկացած էր 29 հոդվածից, որի 16-րդ կետը վերաբերում էր հայերին: Նրանում ասվում էր. «Հաշվի առնելով, որ ռուսական զորքերի դուրսբերումը Հայաստանից կարող է առիթ տալ բախումների և բարդությունների, Բարձր Դուռը պարտավորվում է հայաբնակ մարզերում անհապաղ կենսագործել բարենորոգումներ և ապահովել հայերի անվտանգությունը քրդերից ու չերքեզներից»: Պայմանագրի հոդվածներում կային հայերին վերաբերող հարցեր: Դրանց համաձայն բարենորոգումները պետք է կատարվեին 6 ամսվա ընթացքում, մինչև ռուսական զորքերի

դուրսբերումը և որոնց մասին թուրքերը պետք է հաշվետու լինեին ռուսական

կողմին:Ռուսաստանին էին անցել Կարսը՝ իր շրջակա գավառներով, Ալաշկերտը ու Բայազետը, Սև ծովի առափնյա շրջանները: Կարինը ու Բասենը

վերադարձվում էին Օսմանյան տերությանը:Այդ գավառների հայ բնակիչները նորից հայտնվում էին թուրքական վրեժխնդրության վտանգի առջև:

Հաշտության պայմանագիր

Ռուս և թուրք դիվանագետներն սկսեցին պատրաստվել հաշտության պայմանագիր կնքելուն: Կ.Պոլսի հայոց պատրիարք Ներսես Վարժապետյանը հանդիպեց բանակցությունների ռուսական կողմի ղեկավար Ն. Իգնատևի հետ և խնդրեց հաշտության պայմանագրում  տեղ հատկացնել հայ ժողովրդի արդարացի ձգտումներին: Հայոց պատրիարը պահանջում էր պայմանագրում համապատասխան կետ մտցնել Ռուսաստանի հովանավորության տակ Արևմտյան Հայաստանում ինքնավարության ստեղծելու կամ Ռուսական զորքերի գրաված շրջանները Ռուսաստանին միացնելու վերաբերյալ:  Սան Ստեֆանոյի պայմանագրով միջազգային դիվանագիտության մեջ առաջին անգամ ձևակերպում ստացավ Հայկական հարցը: Պայմանագիր 16-րդ հոդվածով:

16- հոդված

Այնտեղ առաջին անգամ օգտագործվում էր Հայաստան անվանումը, և Թուրքիան խոստովանում էր, որ իր տարածքում կան հայաբնակ մարզեր: Սան-Ստեֆանոյի պայմանագիրն ուժեղացրեց Ռուսաստանի ազդեցությունը Թուրքիայի վրա և բարձրացրեց նրա միջազգային հեղինակությունը: Այդ պայմանագիրը կոչվում էր «նախնական», ուստի Անգլիան ու Ավստրո-Հունգարիան եվրոպական պետությունների վեհաժողով հրավիրելու առաջարկությամբ դիմեցին Գերմանիայի կանցլեր Օտտո Բիսմարկին: Մեծ տերությունները համաձայնության եկան Բեռլինում հրավիրել միջազգային վեհաժողով:

Հայկական հարցի առաջացումը

Բեռլինի վեհաժողովին արևմտահայության պահանջները ներկայացնելու համար ընտրվեց հայկական պատվիրակություն նախկին պատրիարք Մկրտիչ Խրիմյանի գլխավորությամբ: Նա իր քարտուղար և թարգմանիչ Մինաս

Չերազի հետ մեկնեց Եվրոպա՝ մեծ տերությունների կառավարող շրջաններին ներկայացնելու հայ ժողովրդի ակնկալիքները: Խրիմյանը հանդիպումներ ունեցավ Իտալիայի և Ֆրանսիայի արտաքին

գործերի նախարարների, ապա

Անգլիայի պետական գործիչների հետ: Պատվիրակության մյուս անդամը Խորեն Նարբեյն էր, որը պատրիարքի հանձնարարությամբ մեկնեց Պետերբուրգ: Նա ռուսական ցարին ներկայացնելու էր հայության խնդրանքը՝

վեհաժողովի ժամանակ դրական լուծում տալ հայ ժողովրդի ձգտումներին: Վեհաժողովի օրերին նրանք պետք է հանդիպեին Բեռլինում:

ՎԵհաժողովը Բեռլինում

 Վեհաժողովն սկսվեց 1878թ.հունիսի 1-ին և ավարտվեց հուլիսի 1-ին: Դրան մասնակցում էին Իտալիայի, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի, Ավստրո-Հունգարիայի, Անգլիայի և Ռուսաստանի ներկայացուցիչները: Իբրև պարտված պետություն ներկա էր նաև Թուրքիայի պատվիրակությունը, որը Կիպրոսը Անգլիային զիջելով՝ ապահովեց նրա աջակցությունը: Պատերազմում հաղթած Ռուսաստանը Բեռլինում մնաց միայնակ, այստեղ ամեն մի պետություն հետապնդում էր իր շահը: Հայ պատվիրակությանը թույլ չտրվեց մասնակցել վեհաժողովի նիստերին: 16-րդ հոդվածը վերափոխվեց 61-ի: Հոդվածից հանվեց Հայաստան անվանումը, մնաց միայն «հայաբնակ մարզեր» անորոշ արտահայտությունը: Այս հոդվածով ոչ մի ժամկետ չէր նշվում բարենորոգումների կատարման համար, և դրանց մասին Բ. Դուռը պետք է հաշիվ տար ոչ թե Ռուսաստանին, այլ 6 մեծ պետություններին: Սրանց միջև գոյություն ունեցող հակամարտությունները թույլ չէին տալու միասնական գործողություններ ձեռնարկել Թուրքիայի դեմ: Մեծ բանավեճեր սկսվեցին Արևմտյան Հայաստանից Ռուսաստանին անցնող տարածքների հարցում: Ռուսաստանին մնացին միայն Բաթումը, Կարսը, Արդահանը, Արդվինը: Վերջին երեքից ստեղծվեց Կարսի մարզը, որը մինչև Առաջին աշխարհամարտի ավարտը մնաց Ռուսաստանի կազմում:

Հայ պատվիրակությունը Բեռլինից վերադարձավ հուսախաբ: Մկրտիչ Խրիմյանն զգաց, որ աղերսաթղթերը և խնդրագրերը չեն կարող օգնել հայությանը, որ ժողովուրդը կարող է փրկվել միայն պայքարով: Հայկական հարցը 61-րդ հոդվածով միջազգայնացվեց: Մեծ տերություններն իրենց քաղաքականությունը դարձրին Թուրքիայից որևէ պահանջ ունենալու պարագայում բարձրացնել հայկական հարցը՝ 61-րդ հոդվածի իրագործումը, արևմտահայության համար բարենորոգումներ կատարելու խնդիրը: Սուլթան Աբդուլ Համիդն զգաց այդ վտանգը և ծրագրեց հայկական հարցը վճռել յուրովի՝ զանգվածային կոտորածների միջոցով: Այդ չարիքը կանխազգացին հայ իրատես գործիչները՝ Գրիգոր Օտյանը, նաև Գարեգին Սրվանձտյանը, որոնք քարոզում էին, որ հայության ազատության խնդիրը հայ ժողովրդի ձեռքին է. «Հայաստանի մեջն է բուն հայկական խնդիրը, իսկ մենք Պեռլինի մեջ կորոնենք զայն»:

---------------------------------------------

 

Նվարդ Սարդարյանը (Нвард Сардарян) պատմություն է դասավանդում Երևանի Վ. Մայակովսկու թիվ 7 հիմնական դպրոցում:
 ՈՒսուցչուհին մեծ սիրով է կատարում իր գործը:  Նա  մշտապես իր  սաներին  Հայ ժողովրդի պատմությանը վերաբերվող  հանձնարարություններ է տալիս` սերմանում սեր դեպի հայրենի եզերքներն ու նրա հող  ու  ջրի մարդիկ: Նրա սաները մեծ սիրով հանձն են առնում ու գեղեցիկ մատուցմամբ ներկայացնում Հայ ժողովրդին առնչվող կարևոր իրադարձությունները:  ՈՒսուցչուհին գտնում է, որ սփյուռքում ապրող հայ երեխաներին (նաև մեծահասակներին) ևս հետաքրքիր կլինի դիտել և կարդալ  հայրենիքում ապրող իրենց հասակակիցների  կազմած ու ներկայացրած աշխատանքները:
Այս նախաձեռնությունը փոքրիկ քայլ է մեր  պատանի բարեկամներին` պատմությանը, ծանոթանալու և իրազեկվելու սեփական արմատներին ու ինքնությանը: