Քիմիական զենքի կոնվենցիայի մասնակից պետությունների 23-րդ կոնֆերանսը

Նոյեմբերի 19-20-ը, ապա 21-30-ը Համաշխարհային համաժողովի կոնվենցիայի կենտրոն Հաագայում տեղի է ունենալու CSP-23 եւ RC-4 - Մասնակից պետությունների 23-րդ  կոնֆերանսը եւ Չորրորդ վերանայման կոնֆերանսը: Մասնակից պետությունների համաժողովը (CSP) վերահսկում է Քիմիական զենքի կոնվենցիայի (CWC) իրականացումը, նպաստում է պայմանագրի նպատակներին  հասնելուն եւ դիտարկվում է պայմանագրի դրույթների համապատասխանությունը: Կոնֆերանսը բաղկացած է OPCW- ի բոլոր անդամ երկրների ներկայացուցիչներից, որոնցից յուրաքանչյուրը ունի մեկ ձայն: CSP- ն ամեն տարի հանդիպում է Հաագայում:

Վերանայման կոնֆերանսը աշխատելու է  2018 թ նոյեմբերի 21-ից 30-ը: Կոնվենցիան նախատեսում է, որ Մասնակից պետությունները պետք է վերանայեն քիմիական զենքի արգելման իրականացման գործընթացը յուրաքանչյուր հինգ տարին: Այս վերանայման կոնֆերանսները ծառայում են որպես ՔՀԿ-ի իրականացման գնահատման եւ գնահատման, երկարաժամկետ հայացքների ձեւավորման համար, ռազմավարական ուղեցույցներ տրամադրելով OPCW- ին:
Մասնակից պետությունների համաժողովը բաղկացած է OPCW- ի բոլոր 193 անդամներից: Քանի որ «կազմակերպության հիմնական մարմինը» ունի ընդհանուր լիազորություն, վերահսկելու Քիմիական զենքի կոնվենցիայի (CWC) իրականացումը եւ գործելու Կոնվենցիայի նպատակը խթանելը:
Համաժողովին մասնակցում է նաև Հայաստանի պատվիրակությունը`  Քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությունում ՀՀ մշտական ներկայացուցիչ Տիգրան Բալայանի գլխավորությամբ:

Չտարածում, ռազմավարական արտահանման վերահսկում և միջուկային անվտանգություն

Հայաստանի Հանրապետությունը մեծապես կարևորում է զանգվածային ոչնչացման զենքի (ԶՈԶ) չտարածման մասին բոլոր պայմանագրերի և ռեժիմների համապարփակ և արդյունավետ կատարումը` դրանք դիտարկելով որպես ԶՈԶ տարածումը կանխարգելող գործուն միջոցներ:

Առկա է ԶՈԶ տարածումը կանխարգելող իրավական միջոցների լայն շրջանակ` միաժամանակ միջազգային և ազգային մակարդակներում: ԶՈԶ տարածումը կանխարգելող իրավական համակարգի սյուներն են հանդիսանում.

«Միջուկային զենքը չտարածելու մասին պայմանագիրը», որին միանալու որոշումը ՀՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է 1991թ. սեպտեմբերի 24-ին` ՀՀ Անկախության հռչակագիրն ընդունելուց երեք օր հետո: Հայաստանի Հանրապետության համար պայմանագիրն ուժի մեջ է մտել, երբ պայմանագրի վավերագրերն ի պահ են տրվել պայմանագրի ավանդապահներ Ռուսաստանին և ԱՄՆ-ին` համապատասխանաբար 1993 թվականի հունիսի 21-ին և 1993թ. հուլիսի 15-ին: 1995թ.` «Միջուկային զենքը չտարածելու մասին պայմանագրի» վերանայմանն ու ժամկետի երկարաձգմանը նվիրված կոնֆերանսի ժամանակ, Հայաստանը սատարեց Պայմանագիրն անժամկետ երկարացնելու մասին որոշումը:

«Քիմիական զենքի մշակման, արտադրության, կուտակման, կիրառման արգելման և դրա ոչնչացման մասին կոնվենցիան» Հայաստանի համար ուժի մեջ է մտել 1997թ. ապրիլի 29-ին: 1997թ. մայիսին Կոնվենցիայի անդամ երկրների առաջին կոնֆերանսի ժամանակ Հայաստանը վերահաստատեց իր պարտավորությունները քիմիական զենքի չտարածմանն ու դրա վերացմանն ուղղված նպատակների վերաբերյալ, թեև մինչ այդ մեր տարածաշրջանի ոչ բոլոր պետություններն էին այն վավերացրել: Կոնվենցիային նվիրված երկրորդ համաժողովի ժամանակ Հայաստանը 16 պետությունների կողմից առաջարկված Կոնվենցիայի համապարփակությունը ապահովող առաջարկությունների նախագծի համահեղինակ հանդիսացավ:

ՀՀ ԱԳՆ նախաձեռնությամբ, 2011թ. հոկտեմբերի 4-ին ՀՀ Վարչապետի որոշմամբ ՀՀ ԱԳՆ Սպառազինությունների վերահսկման և միջազգային անվտանգության վարչության պետի ղեկավարությամբ ստեղծվել է միջգերատեսչական հանձնաժողով (Ազգային մարմին) «Քիմիական զենքի մշակման, արտադրության, կուտակման, կիրառման արգելման և դրա ոչնչացման մասին» կոնվենցիայից բխող պարտավորությունների կատարման աշխատանքները կանոնակարգելու նպատակով:

«Մանրէաբանական (կենսաբանական) և թունավոր նյութեր պարունակող զենքի մշակման, արտադրության և կուտակման արգելման և դրա ոչնչացման մասին Կոնվենցիային» միանալու մասին փաստաթղթերը Հայաստանի Հանրապետության կողմից ի պահ են տրվել Կոնվենցիայի ավանդապահներ Ռուսաստանի Դաշնությանն ու Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներին 1994թ. հունիսի 7-ին:

1996թ. հոկտեմբերի 1-ին Հայաստանի Հանրապետությունը ստորագրել և 2006թ. հուլիսի 12-ին վավերացրել է «Միջուկային փորձարկումների համապարփակ արգելման պայմանագիրը»:

1993թ.-ից ՀՀ անդամակցում է Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալությանը (ԱԷՄԳ): Որպես խաղաղ նպատակներով միջուկային էներգիա օգտագործող երկիր` Հայաստանը ընդունում է այն կենտրոնական դերը, որը ԱԷՄԳ պետք է ունենա միջուկային զենքի չտարածման գործում, և սերտորեն աշխատում է վերոնշյալ կազմակերպության հետ:

«Միջուկային զենքը չտարածելու մասին պայմանագրի» հետ կապված «Երաշխիքների կիրառման մասին համաձայնագիրը» Հայաստանի Հանրապետության և Ատոմային Էներգիայի Միջազգային Գործակալության միջև ստորագրվել է 1993թ. սեպտեմբերի 23-ին և ուժի մեջ է մտել 1994թ. մայիսի 5-ին: 1997թ. սեպտեմբերի 29-ին ստորագրվեց նաև Կոնվենցիայի Լրացուցիչ արձանագրությունը, որն ուժի մեջ մտավ 2004թ. հունիսի 28-ին: Հայաստանում գործող միակ միջուկային կայանի գործունեությունը վերահսկվում է Գործակալության կողմից:

«Միջուկային նյութի ֆիզիկական պաշտպանության մասին Կոնվենցիան»Հայաստանի Հանրապետության համար ուժի մեջ է մտել 1993թ. սեպտեմբերի 23-ին: Հայաստանը միացել է նաև Կոնվենցիայի 2005թ.-ի լրացմանը:

«Միջուկային անվտանգության մասին կոնվենցիան» ՀՀ համար ուժի մեջ է մտել 1998թ. դեկտեմբերի 20-ին:

Հայաստան-ԱԷՄԳ հարաբերություններին նոր խթան հաղորդեց 2012թ. ապրիլի 16-ից 18-ը գործակալության գլխավոր տնօրեն Յուկիա Ամանոյի` Հայաստան կատարած այցը:

Հայաստանը չի անդամակցում արտահանման այնպիսի միջազգային վերահսկման ռեժիմների, ինչպիսիք են Հրթիռային տեխնոլոգիաների վերահսկման ռեժիմը, Միջուկային մատակարարների խումբը, Ցանգերի կոմիտեն և Ավստրալական խումբը: Դրա առաջնային պատճառն այն է, որ Հայաստանը չի հանդիսանում վերահսկվող կամ ռազմական նշանակության ապրանքների և տեխնոլոգիաների խոշոր արտադրող երկիր, և այս ռեժիմներին անդամակցելը չի համապատասխանում երկրի տնտեսական ուղղվածությանը: Սակայն դա որևէ կերպ չի խոչընդոտում վերոնշյալ ռեժիմների նպատակներին և սկզբունքներին հավատարիմ լինելու ՀՀ դիրքորոշմանը:

Այնուամենայնիվ, Հայաստանում երկակի նշանակության ապրանքների արտահանման վերահսկման ոլորտի զարգացմանը զուգընթաց, անհրաժեշտություն առաջացավ անդամակցելու Սովորական սպառազինությունների և երկակի նշանակության ապրանքների և տեխնոլոգիաների արտահանման վերահսկման Վասենաարի համաձայնությանը: 2012թ. մայիսի 16-ին ՀՀ պաշտոնապես դիմեց Համաձայնությանն անդամակցելու համար:

Հայաստանի Հանրապետության Ազգային Ժողովի կողմից 2003թ. ապրիլի 18-ին ընդունվել է ՀՀ նոր քրեական օրենսգիրքը, իսկ 2010թ. մայիսի 15-ին ուժի մեջ է մտել «Երկակի նշանակության ապրանքների արտահանման, ՀՀ տարածքով դրանց տարանցիկ փոխադրման, ինչպես նաև երկակի նշանակության տեղեկատվության և մտավոր գործունեության արդյունքների փոխանցման նկատմամբ հսկողության մասին» ՀՕ-42-Ն օրենքը (փոխարինել է 2003թ. օրենքը): Այն նպատակաուղղված է զանգվածային ոչնչացման զենքի, դրա փոխադրման միջոցների չտարածման, ինչպես նաև ապրանքների արտահանման բնագավառում ՀՀ միջազգային պայմանագրերով ստանձնած պարտավորությունների կատարման ապահովմանը, միջազգային տնտեսության մեջ Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության ինտեգրման համար նպաստավոր պայմանների ստեղծմանը` արտաքին առևտրի և արտասահմանյան ներդրումների խթանմանն աջակցելու միջոցով: Նոր օրենքով երկակի նշանակության ապրանքների արտահանման վերահսկման ոլորտում լիազոր մարմին է ճանաչվել ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունը:

2009թ. նոյեմբերի 12-ին ընդունվել և 2009թ. դեկտեմբերի 13-ին ուժի մեջ է մտել «ՀՀ կառավարության N 1308-Ն Որոշումը ռազմական նշանակության արտադրանքի ցանկը, ռազմական նշանակության արտադրանքի ներմուծման, արտահանման, ռազմական նշանակության արտադրանքի տարանցիկ փոխադրման, այդ արտադրանքի առևտրի միջնորդական գործունեության լիցենզավորման կարգերը և անհրաժեշտ փաստաթղթերի ձևերը հաստատելու մասին»: Որոշման համաձայն` ռազմական նշանակության արտադրանքի արտահանման վերահսկման ոլորտում լիազոր մարմին է ճանաչվել ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը:

Վերահսկվող ապրանքների ցանկը հաստատվել է ՀՀ Կառավարության 2011թ. դեկտեմբերի 15-ի որոշմամբ, և դրա համար հիմք է հանդիսացել ԵՄ վերահսկվող ապրանքների ցանկը: Այն պարբերաբար թարմացվում և համապատասխանեցվում է ԵՄ ցանկին:

Հայաստանի Հանրապետությունը 2004թ. հոկտեմբերի 12-ին ստորագրել է «Բալիստիկ հրթիռների տարածումը կանխարգելող միջազգային վարքի կանոնակարգը» (Հաագայի վարքի կանոնակարգ):

2005թ. սեպտեմբերի 15-ին Հայաստանի Հանրապետության կողմից ստորագրվել է «Միջուկային ահաբեկչության ակտերի դեմ պայքարի մասին կոնվենցիան» (ուժի մեջ է մտել 2010թ. սեպտեմբերի 22-ին):

ՀՀ իր ակտիվ մասնակցությունն է բերում ԵՄ` «Չտարածման և զինաթափման ոլորտում համագործակցության վերաբերյալ» նախաձեռնությանը:

Հայաստանը մեծ կարևորություն է տալիս նաև միջուկային անվտանգության գագաթաժողովներին: ՀՀ Նախագահը մասնակցել է 2010թ. Վաշինգտոնի և 2012թ. Սեուլի գագաթաժողովներին:

Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության հենասյուներից մեկը միշտ եղել է չտարածման միջազգային ռեժիմների անդամ երկրների հետ համագործակցության ամրապնդումը:

1998թ. հունիսի 30-ին Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և Արգենտինայի Հանրապետության կառավարության միջև ստորագրվեց «Միջուկային էներգիայի խաղաղ նպատակներով օգտագործման բնագավառում համագործակցության մասին» համաձայնագիր, որն ուժի մեջ է մտել 1999թ. ապրիլի 22-ին:

2000թ. սեպտեմբերի 25-ին Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության միջև ստորագրվեց «Ատոմային Էներգիայի խաղաղ օգտագործման բնագավառում համագործակցության մասին» համաձայնագիր, որն ուժի մեջ է մտել 2001թ. հունվարի 10-ին:

Երկկողմ մակարդակով Հայաստանի Հանրապետությունը և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները պայմանավորվել են համագործակցել և սատարել զանգվածային ոչնչացման զենքի տարածմանը հակազդելու ուղղությամբ տարվող միջազգային ջանքերին: 2000թ. հուլիսի 24-ին երկու երկրների կառավարությունների միջև ստորագրվեց «Զանգվածային ոչնչացման զենքի տարածմանը հակազդելու բնագավառում համագործակցության մասին» համաձայնագիրը:

2006թ. մարտի 24-ին Հայաստանը հայտարարել է, որ ողջունում և ամբողջովին սատարում է Զանգվածային ոչնչացման զենքի տարածման դեմ պայքարում անվտանգությանն ուղղված ամերիկյան նախաձեռնությունը և 2003թ. սեպտեմբերի 4-ին ընդունած արգելման սկզբունքների մասին հայտարարությանը:

ՀՀ միացել է 2006թ. սկզբնավորված Միջուկային ահաբեկչության դեմ պայքարի ռուս-ամերիկյան համաշխարհային նախաձեռնությանը և ակտիվորեն մասնակցում է նախաձեռնության շրջանակներում իրականացվող միջոցառումներին:

2008թ. հուլիսի 14-ին Վաշինգտոնում ստորագրվեց «Համատեղ գործողությունների ծրագիր Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Կառավարության միջև միջուկային և ռադիոակտիվ նյութերի մաքսանենգ փոխադրումների դեմ պայքարի ոլորտում»: Այս համատեղ գործողությունների ծրագրի համաձայն` մասնակիցները նախատեսում են համագործակցել միջուկային կամ ռադիոակտիվ նյութերի մաքսանենգ փոխադրումները կանխելու, հայտնաբերելու, այդպիսի միջադեպերին արձագանքելու Հայաստանի Հանրապետության հզորությունները մեծացնելու ուղղությամբ թվով վեց առաջնահերթ գործողությունների իրականացման միջոցով, որոնք ներառում են ճառագայթային աղբյուրներին վերաբերող մեկ ծրագիր, սահմանային պաշտպանության մակարդակի բարձրացմանն ուղղված մեկ ծրագիր, միջուկային մաքսանենգությանը վերաբերող օրենսդրական դաշտի բարելավման երկու ծրագիր և կոռուպցիայի դեմ պայքարին աջակցող մեկ ծրագիր:

Հայաստանը նաև ներգրավված է ԱՄՆ արտահանման վերահսկման և սահմանային վերահսկողության ծրագրում, որը նպատակաուղղված է հայկական սահմանապահների և մաքսային ծառայության աշխատակիցների` զանգվածային ոչնչացման զենքի և երկակի նշանակության ապրանքների փոխադրման բնագավառում հմտությունների բարձրացմանը:

Բոլոր գործող ծրագրերը արտացոլում են ՀՀ Կառավարության որդեգրած պարտավորվածություններն ու առաջնայնությունները: