Բյուրակն Իշխանյանի նիդերլանդական հուշերը / 5.Ամստերդամը նորից 6.Հայերեն խոսող հոլանդացին

2-րդ մաս-5,6
2-րդ մասի պատմությունների սկիզբն այստեղ ՝
1/ 2/ 3

5.Ամստերդամը նորից
Ինձ թվում է՝ մի քաղաք այցելելուց հետո այլևս չպետք է այնտեղ գնալ, որ միշտ կարոտես, ու ինչ-որ կախարդական բան մնա դրա մեջ:

Երբ քայլում էի Ամստերդամում, այլևս չէի զգում, որ դա իմ սիրած քաղաքն է: Ամեն ինչ մի տեսակ սովորական էր ու ոչ ամբողջական. թվում էր՝ ֆրագմենտավորված երազ եմ տեսնում:

Ես հասցրի իմ սիրած բոլոր տեղերում լինել: Ու զարմանում էի, թե ինչքան շատ մանրուքներ է պահպանել հիշողությունս: «Հիմա բազմաշարք պատուհաններով շենքի մոտով կանցնենք»,- մտածեցի: Այդպես էլ եղավ: Բայց ես երբևէ որևէ ուշադրության չէի արժանացրել այդ շենքը, որևէ մեկին չէի պատմել, չէի գրել, չէի լուսանկարել: Ուղղակի ավտոբուսի պատուհանից այն կողմ տեսել էի ու չէի մոռացել:

Հիշում էի անգամ ավտոբուսների կանգառների անունները, բայց զարմանալիորեն շփոթել էի այն մեկը, որի մոտ ապրում էի: Ամեն դեպքում՝ տեսքը հիշեցի, ճիշտ տեղում իջա:

Շտապեցի մեր բակ: Ահա այն շենքի վերջին հարկում էի ապրում: Տեսնես՝ ո՞վ է հիմա այնտեղ, Շակը շարունակու՞մ է վարձով տալ, թե ոչ: Քայլեցի դեպի իմ սիրած ջրանցքը, որը մի անգամ երեկոյան լուսանկարել էի:

.

Կղզի կար, որը ջուրը երկու մասի էր բաժանում: Ու այնպիսի˜ հանդարտություն կար այնտեղ:


Երբեմն, երբ կենտրոնի համար շատ հոգնած էի լինում, նստում էի հենց այդ ջրանցքի մոտ ու զբաղվում իմ մշտական գործով՝ գրելով ու կարդալով:

Քայլեցի դեպի մեկ այլ ջրանցք: Այն բավական լայն էր: Երկու տարի առաջ հենց այդ մեկին վերջինը հրաժեշտ տվեցի, երբ թռիչքիցս երեք ժամ առաջ դուրս եկա մանր-մունր գնումների:
.

Մի քիչ էլ, ու... իմ մշտական սուպերմարկետն է: Այնտեղից սառը թեյ գնեցի ու նստեցի մոտակա ջրանցքի մոտ: Պայուսակիցս հանեցի հաց-կարագ-պանիրը, որը դեռ առավոտյան էի պատրաստել:

Ջրի մեջ բադեր էին ֆռֆռում: Սկսեցի կերակրել: Հետևում էի նրանց աղմուկին, իրարից խլելուն, վազքին, որը մյուսը չհասցնի վերցնել:



Վեր կացա և գնացի դեպի այնտեղ, որտեղ ընդամենը մեկ անգամ եմ եղել, բայց ճամփան անգիր հիշում էի: Դա փայտե արձանների հրապարակն էր, որտեղ մի սիրուն նկար ունեմ... ինքս եմ նկարել: Շատ էի սիրում այդ թաղամասը, ու այնպե˜ս կապրեի այնտեղ:

.

Հրապարակում փայտե արձաններ չկային այլևս: Փոխարենը ծաղիկներ էին՝ ծաղկած փայտեր:


Իմ հաջորդ քայլը կենտրոն գնալն էր: Նստեցի տրամվայ: Մտածում էի՝ ինձ ծանոթ Leidsplein-ից երկու կանգառ շուտ իջնել, որ մի քիչ շատ քայլեմ, այգիներով գնամ:

Պարզվում է՝ Ամստերդամն այնքան լավ չէի հիշում, որքան ինձ թվում էր, որովհետև անընդհատ շրջաններ էի գծում և այդպես էլ իմ ուզած տեղում չէի հայտնվում: Բայց չէ´, այստեղ հարցը հիշելը չէր: Կորցրել էի զգացողությունս քաղաքի նկատմամբ: Չէ՞ որ այն ժամանակ ես միշտ գիտեի՝ ուր եմ գնում, թեկուզ քարտեզ չունեի և երբևէ չէի եղել այդ վայրերում:

.

Իսկ հետո երազեցի Դամ հասնելու, իմ սիրած տեղում նստելու, շուրջս նայելու ու պարզապես անջատվելու մասին:

Ու նույնիսկ Դամը, չնայած բոլոր ճանապարհներն այնտեղ են տանում, դժվարությամբ գտա: Մարդաշատ էր: Իմ սիրած նստարանները զբաղված էին: Անգամ գետնին նստելու հարմար տեղ չկար:


Ինչ-որ բանի շուրջ բազմություն էր հավաքվել: Մոտեցա: Այն նույն պարոնն էր, որը երկու տարի առաջ էլ այստեղ շոուներ էր կազմակերպում՝ բազմելով իր միանիվ հեծանիվի վրա:



Ամբողջ շոուն նույնն էր՝ բառ առ բառ: Ամեն նախադասությունից հետո գիտեի՝ ինչ է ասելու: Միայն կատակները մի քիչ այլ ընթացք ստացան, որովհետև բազմությունից ընտրված օգնականները ոչ թե լեհ էին, այլ ամերիկացի, իսկ անգլերեն չիմացող փոքրիկը՝ իտալացի:

Դամում չէի կարող երկար մնալ, որովհետև ժամը յոթն էր մոտենում, իսկ այդ ժամանակ պետք է Անուշի մոտ լինեի:

Մեծ արագությամբ հասա կենտրոնական կայարան, գնացի հյուսիս՝ իմ սիրած տեղը: Այս անգամ բադերի փոխարեն կարապներ էին լողում: Լուսանկարվեցի: Բայց երբ նայում եմ այդ նկարներին, մի տեսակ ոնց որ ավելորդ լինեմ: Դրանք պետք է դատարկ լինեն՝ առանց ինձ:Հետո շտապեցի հեռանալ, բայց մի պահ կանգ առա, հետ նայեցի, շշնջացի. «Մնաս բարով», որովհետև հավանաբար էլ երբեք չգնամ այնտեղ: Որոշել էի առանց կարևոր առիթի այլևս երբեք Հոլանդիայում չհայտնվել: Հասա Անուշենց: Ուշ էր: Միասին ճաշեցինք, տապակած բանան կերանք: Աննըմարին ու Էլլան շուտ քնեցին: Ես ու Անուշը սրճեցինք: Սիրում եմ Եվրոպայում սուրճ խմել: Ի տարբերություն Հայաստանի, որտեղ այն ինձ համար առույգ մնալու միջոց է, այստեղ համ ու հոտ ունի, և նույնքան հաճելի է, որքան պաղպաղակը:

.

Երբ հասա կենտրոնական կայարան, արդեն մութ էր: Ինչ-որ հայտարարություն եմ լսում Ուտրեխտի մասին: Հոլանդերեն է, չեմ հասկանում: Նայում եմ էկրանին: Ուտրեխտ չկա: Դիմում եմ աշխատողին: Ասում է՝ չի էլ լինելու: Պետք է Բ. տանող գնացքը նստել, այնտեղից՝ ավտոբուսով:

Անհանգստացա: Վախեցա: Կարո՞ղ եմ արդյոք մի ճամփորդություն ունենալ առանց որևէ միջադեպի: Ուշ է, մութ է: Կարող եմ նստել Բ. տանող գնացքը: Ի՞նչ, եթե այնտեղ ավտոբուս չլինի: Ի՞նչ, եթե լինի, բայց չգտնեմ: Ի՞նչ, եթե Ուտրեխտ հասնեմ, բայց արդեն ուշ լինի, տուն տանող ավտոբուս չլինի: Կարո՞ղ եմ մթության մեջ 40 րոպե քայլել. տաքսին շատ թանկ կնստի: Բայց միայն հասնեմ Ուտրեխտ... գիշերը դրսում չմնամ:

Ու Ամստերդամը երազից վերածվեց մղձավանջի:


Սիրում եմ հոլանդական կարգապահությունը, կանոնավորվածությունը, բայց մյուս կողմից էլ դա խանգարում է, որ զգոն լինես, պատրաստ լինես ցանկացած անակնկալի: Եթե Հայաստանի նման անկանխատեսելի լիներ, հետդարձի տոմս նախապես չէի գնի, ավելի շուտ դուրս կգայի, որ նույնիսկ խոչընդոտների դեպքում Բ. քաղաք մթով չգնայի: Բայց որովհետև Հոլանդիան էր, երբևէ մտքովս չէր անցնի, որ Ուտրեխտի կենտրոնական կայարանի լույսերը կարող են գնալ:

Բոլոր դեպքերում, 23:30 հասա Բ. քաղաք: Ավտոբուսը տեղում էր: Կեսգիշերից քիչ առաջ հայտնվեցի Ուտրեխտում, որտեղ նստեցի ավտոբուս ու հանգիստ հասա տուն:


6.Հայերեն խոսող հոլանդացին

Ամիսներով ակումբ չէի մտնում, ու նամակ ստանալն ինձ համար անակնկալ էր: Մտածում էի՝ հերթական վիրտուալ հիվանդս էր, որին պետք է օգնեմ այնքան, որքան գիտելիքներս և հիվանդին չտեսնելը կներեն:

Բայց չէ... Մի մեծ նամակ եմ ստացել, որի պատճառն է դարձել «Գրքանմանը»: Մի շնչով կարդացի: Մի տեսակ անհավատալի էր թվում. հոլանդացի, որը հայերեն էր սովորում, մի մեծ նամակ էր գրել ինձ, որը, իր խոսքերով, ամենաերկարն էր իր գրած հայերեն նամակների մեջ:

Ընդհանրապես, երբ որևէ մեկն իմ գրածը կարդալով ոչ միայն մեկնաբանություն է գրում, այլև ինքն իրեն է ներկայացնում, պատմություններ պատմում, շատ եմ ոգևորվում: Բայց այս դեպքը յուրահատուկ էր, որովհետև ինձ գտել էր ակումբում «Հոլանդիա» բառը փնտրելով, որովհետև իմ մայրենի լեզվով գրել էի նրա հայրենիքի մասին:

Վիրտուալում ամեն ինչ հնարավոր է: Հատկապես ակումբում հաճախ են հայտնվում կասկածելի ինքնություններով մարդիկ: Բայց ես չէի ուզում հավատալ, որ նա հերթական սուտն է, հորինված կերպարը: Չէի ուզում մտածել, որ ինձ ծաղրում են:

Մյուս կողմից, ակումբցիներն էլ էին կասկած հայտնում՝ այդպիսով ստիպելով, որ մինչև վերջ չհավատամ:

Մի օր չդիմացա, ուղիղ հարց տվեցի.
- Դու իսկապե՞ս հոլանդացի ես:
Ստացա պարզ ու միամիտ պատասխան.
- Այո, իսկական ոսկեծամիկ հոլանդացի եմ:
Եվ հղում տվեց, որ նկարները տեսնեմ:

Այլևս չէի կարող չհավատալ, իսկ Հոլանդիա գնալս լավ առիթ էր, որ մինչև վերջ պարզեի՝ ով է:

Ուտրեխտում գտնվելուս վերջին օրը՝ ժամը 3-ին, պայմանավորվեցինք Neude հրապարակում գտնվող տարօրինակ արձանի մոտ, որի լուսանկարը հետագայում Երևանի այրիշ փաբերից մեկում տեսա ու բացականչեցի՝ ես այստեղ եղել եմ:

Թեև 2-3 րոպե շուտ էի գնացել, անմիջապես նկատեցի արձանի մոտ ծալապատիկ նստած երկար մազերով, կարպետե պայուսակով հոլանդացուն: Սկզբում ինձ չնկատեց, որովհետև հետևի կողմից էի գալիս: Հենց բավարար չափով մոտեցա, որպեսզի կարողանար ձայնս լսեր, որպես ստուգում ու որպես ողջույն ասացի.
- Բարև˜:
Կանգնեց, պատասխանեց ողջույնիս ու խնդրեց դանդաղ խոսել, որպեսզի հասկանա:

Ինքնուրույն հայերեն սովորած հոլանդացին նույնքան իրական էր և գոյություն ուներ, որքան ես ու դու, աշխարհի մնացած բոլոր մարդիկ:

Որոշեցինք քայլել ստվերոտ տեղերով. Ուտրեխտում շոգ էր:

Զրուցում էինք ամենատարբեր թեմաների շուրջ: Խոսում էր հայերեն, թեև բավական դանդաղ: Եթե որևէ բառ չէր իմանում, անգլերեն համարժեքն էր ասում: Իսկ ես երբեմն-երբեմն ստիպված էի լինում մի բանը մի քանի անգամ կրկնել, որ հասկանա, բայց համառորեն անգլերենի չէի անցնում:

Չնայած նրան, որ բավական դանդաղ էր խոսում, ինձ զարմացնում էր, թե որքան շատ բառ գիտի: Երևի ավելի շատ, քան սփյուռքից ժամանող մեր բարեկամները, որոնք սիրում են տեղի-անտեղի արանքներում անգլերեն բառեր խցկել:
- Հարուստ բառապաշար ունես,- հիացած ասացի:
- Հարուստ բառա... ի՞նչ:

Ինձ դուր էր գալիս, որ Ռիկը հայերեն ասում էր նաև այն բառերը, որոնց փոխարեն մենք օտարալեզու համարժեքներ ենք օգտագործում:
- Գնանք ջրանցքի մոտ՝ սրճարան:

Եթե թերթեք այս տետրս, կտեսնեք, որ «ջրանցք» բառի փոխարեն գրել եմ «կանալ», որովհետև որոշ դեպքերում չեմ հիշել հայերեն համարժեքը, իսկ հետագայում ավելի հարմար ու հարազատ է եղել օտար տարբերակը: Ամեն դեպքում, երբ տեքստս սկսեցի հավաքել, բոլոր կանալները ջրանցք դարձան:

Իսկ Ռիկն ինձ ստիպեց հասկանալ, որ բոլոր իսկական հայերեն բառերը կիրառելի են, ու եթե հոլանդացին դրանցից խույս չի տալիս, հայը ընդհանրապես չպետք է մտածի դրանց՝ ոչ գործածելի լինելու մասին:
Շարունակելի...
_____________________________

Բյուրակն Իշխանյանը ծնվել է 1986 թ․ Մոսկվայում։ Մեծացել է Երևանում՝ լրագրողների ընտանիքում։ Սովորել է Երևանի պետական բժշկական համալսարանում, մասնագիտացել է հոգեբուժության մեջ։ ՈՒսումնառության պրակտիկան անցկացրել է Հոլանդիայում, ապա 2011-ին Էրազմուս մունդուս կրթաթոշակային ծրագրով մեկնել է Եվրոպա՝ կլինիկական լեզվաբանություն մասնագիտությամբ սովորելու։ Ավարտելուց հետո աշխատել  է Նուբարաշենի հոգեբուժարանում և դասավանդել մանկավարժական համալսարանում, կարճ ժամանակ անց մեկնել է Դանիա՝ Կոպենհագենի համալսարանում հոգեբանություն և նյարդալեզվաբանություն մասնագիտությամբ ասպիրանտուրայում սովորելու։
Ներկայումս բնակվում է Դանիայի մայրաքաղաքում։ Մասնագիտական գործունեությունից բացի նաև գրում է պատմվածքներ, զբաղվում բլոգերությամբ և կատարում թարգմանություններ։