The Netherlands Diary/Նիդ.օրագիր

The Netherlands Diary/Նիդ.օրագիր
The Netherlands Diary

Saturday, 15 February 2025

Հեքիաթից ծնվող նոր երգեր Արգինա Հարությունյանի կատարմամբ

 ՁԵՐ ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ (Թարմացվող)


Արգինա Հարությունյանը ծնվել է 1994 թ․-ին, Երևանում։  Նրա հայրը նկարիչ Սամվել Հարությունյանն է, մայրը` լեզվաբան, խմբագիր, հեքիաթագիր Երազիկ Գրիգորյանը: Արգինայի Ամերիկյան շրջագայության հետաքրքիր դրվագներ` տեսաերիզի տեսքով, տեղադրվել են «Նիդերլանդական օրագրում»: Արգինայի խոսքը հյութեղ է ու բավական հետաքրքիր: Արգինան վերջերս հանդես եկավ նոր, յուրահատուկ նախաձեռնությամբ: Նա Երազիկ Գրիգորյանի հեքիաթները վերածեց երգի ու ինքն էլ հանդես է գալիս դրանց գեղեցիկ կատարումներով: Կարծում ենք սա օգտակար կլինի ձեր երեխաների մտահորիզոնի, երաժշտական ունակությունների զարգացման, վառ երևակայության, աշխարահայացի ընկալման ու ճիշտ դաստիարակության համար: Այդ իսկ պատճառով  որոշեցինք հեքիաթից նոր ծնվող այս երգերը հերթականությամբ ներկայացնել մեր ընթերցողներին, որոնք կարող են սիրով ներկայացնել իրենց երեխաներին: Արգինան երաժշտական կրթություն ունի:

2021 թ․-ին ավարտել է Երևանի Չայկովսկու անվան երաժշտական, մասնագիտական դպրոցը։  2019-ին ավարտել է Երևանի պետական կոնսերվատորիայի դաշնամուրային ֆակուլտետը, ստացել մագիստրոսի կոչում։ 2014-2015 թթ․ աշխատել է Երևանի տարածաշրջանային հմ․ 1 պետական քոլեջում, որպես երաժշտական ձևավորման և երաժշտության պատմության դասախոս։ 2018 թ-ից առ այսօր աշխատում է Երևանի Սայաթ-Նովայի անվան երաժշտական դպրոցում, որպես կոնցերտմայստեր։ 2018-2021 թթ․ աշխատել է Երևանի Ստեփան Ջրբաշյանի անվան երաժշտական դպրոցում, որպես դաշնամուրի դասատու և կոնցերտմայտեր։ 2018-2022 թթ․ Սայաթ-Նովայի անվան երաժշտական դպրոցում աշխատել եմ որպես դաշնամուրի դասատու։ 2022-2023 ուստարում Սայաթ-Նովայի անվան երաժշտական դպրոցում աշխատել է  ուսումնական գծով փոխտնօրեն։ 2017 թ․-ից`  Հայաստանի պետական ազգային ակադեմիական երգչախմբում երգչուհի է։

Ստեղծագործել է 50-ից ավելի երգեր և ռոմանսներ, 20-ից ավելի մանկական երգերի և խմբերգերի հեղինակ է: Նրա երաժստական գործերից են «Մոխրոտ․ երազանքներն իրականանում են» երաժշտական ներկայացումը` բեմադրված Երևանի պետական կամերային երաժշտական թատրոնում, «Ձյունապատ տանիքների հեքիաթը» («Շունն ու կատուն») երաժշտական ներկայացումը՝ Երևանի Հակոբ Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնում,

«Մեր լուսե այգին» ներկայացում՝ «Լուսէ» հաշմանդամություն ունեցող երեխաների վերականգնողական կենտրոնում,  «Մոխրոտիկ» Երաժշտական ներկայացումը՝ Հրազդանի դրամատիկական թատրոնում և այլն:

Արգինան վարպետության դասեր է անցել եվրոպական մի շարք երկրներում․ Սլովենիա, Ավստրիա, Իտալիա, Ֆրանսիա։

Իտալիայի Բրեշիա քաղաքում կատարողական արվեստի հմտության ամառային դպրոցում վերաորակավորվել է որպես բարձրակարգ մասնագետ։ 

Երեխաների համար այս երգերը ձայնագրվում են Family Lab ստուդիայում և հասանելի են յութուբյան հետևյալ հասցեով`











44-օրյա պատերազմի պարտության Հարցերին նվիրված նոր գրքի շնորհանդես

Հատուկ ՆիդՕրագրի համար
Նաիրա Գասպարյան, բ.գ.թ., ԵՊՀ դոցենտ
(Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանից)



Փետրվարի 13-ին Երևանի «Հոլիդեյ Ինն» հյուրանոցի «Երևան» սրահում տեղի ունեցավ Վեբսթեր համալսարանի դասախոս, միջազգային հարաբերությունների դոկտոր, լրագրող Վիգեն Չըթըրյանի (Vicken Cheterian) համահեղինակած «ՊԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆ / 2020-ի Արցախյան պատերազմը` իրողություններ և հետևություններ» գրքի շնորհանդեսը։ Միջոցառմանը նրա կողքին էին նաև «Սիվիլնեթ» մեդիայի գլխավոր խմբագիր Կարեն Հարությունյանը և նախկին դեսպան, ԵԱՀԿ-ում ու ՄԱԿ-ի մի շարք կազմակերպություններում ՀՀ նախկին ներկայացուցիչ Աշոտ Ոսկանյանը։

Շնորհանդեսի ընթացքում հեղինակները ներկայացրեցին իրենց աշխատությունը, որին հաջորդեցին հարցուպատասխանն ու քննարկումները։ Զրույց-քննարկումն առավել անկաշկանդ շարունակվեց նաև շնորհանդեսը եզրափակող ընդունելության ժամանակ։

Եզրահանգումներ դեռ չկան, բայց կլինեն


Պատասխանելով ՆիդՕրագրի այն հարցին, թե ինչ եզրահանգումների են եկել, Վիգեն Չըթըրյանը նշեց, որ եզրահանգումները դեռևս արված չեն, և աշխատությունը շարունակվելու է նոր հատորներով։ Ըստ նրա՝ հետազոտության հիմքում բանավոր հարցազրույցներն են, ինչը աշխատությանը տալիս է կենդանի ու բազմաշերտ մոտեցում։

Գիտական հետազոտությունն անհրաժեշտություն է


Պատերազմին վերաբերող գիտական ուսումնասիրությունների մասին իրենց կարծիքն արտահայտեցին նաև ոլորտի մասնագետները։ Ռազմական պատմաբան, մենագրությունների հեղինակ Մհեր Հարությունյանը նշեց, որ կան արդեն հրապարակված մանրամասն ուսումնասիրություններ, որոնց հետ համահեղինակները գուցե ծանոթ չեն։ Նա ողջունեց այս նախաձեռնությունը, քանի որ այն նոր քննարկումների և վերլուծությունների խթան կարող է դառնալ։ Այնուամենայնիվ, Հարությունյանի կարծիքով, եթե հետազոտությունը շարունակվի, ապա անհրաժեշտ է ավելի մասնագիտորեն մոտենալ պատերազմի վերլուծությանը։

Հանրային սպասելիքները՝ գիտական ուսումնասիրությունների համատեքստում


Ունկնդիրների մեծ մասը հետաքրքրված էր 44-օրյա պատերազմի պարտության պատճառների մանրակրկիտ վերլուծությամբ, սակայն հեղինակները նշեցին, որ այս հատորը չի ներառում բոլոր հնարավոր հարցերի պատասխանները։ Շատերը, ովքեր պատերազմի ընթացքում տեղում էին եղել, ակնկալում էին միանշանակ ու հստակ եզրահանգումներ, մինչդեռ գիրքը ավելի շատ մեկնաբանություններով ու վերլուծություններով հագեցած հետազոտություն է։

Ակնհայտ է, որ այս աշխատությունը նոր խթան կհանդիսանա հետագա ուսումնասիրությունների համար, ոչ միայն համահեղինակների, այլև հայոց ռազմական պատմության ու 44-օրյա պատերազմի հետազոտողների շրջանակում։





PRESENTATION OF A NEW BOOK DISCUSSING THE ISSUES OF THE DEFEAT OF THE 44-DAY WAR

For the Diary of the Netherlands/ NidOragir
From Yerevan, the capital of Armenia
Naira Gasparyan, PhD, YSU, Associate Professor

On February 13, the presentation of the book “DEFEAT / The 2020 Artsakh War: Realities and Consequences” co-authored by Webster University lecturer, doctor of international relations, and journalist Vicken Cheterian took place in the “Yerevan” hall of the “Holiday Inn Hotel” in Yerevan. Karen Harutyunyan, editor-in-chief of “Civilnet” media, and Ashot Voskanyan, former ambassador and former representative of the Republic of Armenia to the OSCE and a number of UN organizations, were also present at the event as co-authors.

The authors’ presentation of the book was followed by a question-and-answer session and discussions. The conversation and discussion continued more freely during the reception concluding the presentation.

“There are no conclusions yet, but there will be”

Answering the question of NidOragir about what conclusions they have come to, Vigen Chiteryan noted that the conclusions have not yet been drawn, and the work will be continued in new volumes. According to him, the research is based on oral interviews, which gives the work a lively and multi-layered approach.

Scientific research is a necessity

Specialists in the field also expressed their opinion on scientific studies related to the war. Military historian, author of monographs Mher Harutyunyan noted that there are already published detailed studies with which the co-authors may not be familiar. He welcomed this initiative, as it can become a stimulus for new discussions and analyses. However, in Harutyunyan’s opinion, if the research continues, it is necessary to approach the analysis of the war more professionally.

Public Expectations in the Context of Scientific Studies

Most of the audience was interested in a detailed analysis of the reasons for the defeat of the 44-Day War, but the authors noted that this volume does not include answers to all possible questions. Many who were on the ground during the war expected unambiguous and clear conclusions, while the book is more of a research filled with comments and analyses.

It is obvious that this work will become a new impetus for further studies, not only among the co-authors, but also among researchers of Armenian military history and the 44-Day War.


Wednesday, 12 February 2025

Մեծ շուքով նշվեց Մաաստրիխտի Ս․ Կարապետ հայկական եկեղեցու օծման 12-րդ տարելիցը

 


Նիդերլանդների Մաաստրիխտ քաղաքում հանդիսավորությամբ նշվեց Սուրբ Կարապետ հայկական եկեղեցու օծման 12-րդ տարելիցը։ Փետրվարի 9-ին տոնական միջոցառմանը ներկա էին քաղաքի և հարակից բնակավայրերի հայ համայնքի բազմաթիվ անդամներ։
Հայկական հոգևոր օջախ՝ Մաաստրիխտում
Մաաստրիխտի Սուրբ Կարապետ եկեղեցին Արևմտյան Եվրոպայում գործող հայկական հոգևոր կենտրոններից մեկն է։ Մինչև դրա հիմնադրումը, քաղաքի շուրջ 100-ից ավելի հայ ընտանիքները զգալիորեն կարոտում էին հայկական եկեղեցու ներկայությանը։ Ի վերջո 14 տարի առաջ հայ համայնքի ջանքերով ձեռք բերվեց կրոնական կառույց, որը 2013 թվականին վերածվեց հայկական եկեղեցու և օծվեց որպես Սուրբ Կարապետ։
Մինչ օրս այն շարունակում է ծառայել հայ համայնքին՝ պահպանելով եկեղեցական ավանդույթները` դառնալով ազգային ինքնության պահպանման կարևոր կենտրոն։
Հանդիսավոր արարողությունը
Օծման 12-ամյակի տոնակատարությունը գլխավորել է Արևմտյան Եվրոպայի Հայրապետական Պատվիրակ, Գերաշնորհ Տեր Խաժակ Արքեպիսկոպոս Պարսամյանը, ով մատուցել է Սուրբ և Անմահ Պատարագ։ Հավատացյալները միասին աղոթել են, որից հետո մասնակցել մատաղօրհնության արարողությանը։
Սրբազանը իր քարոզում կարևորել է հայ համայնքի միասնականությունը, ազգային ինքնության պահպանումն ու Հայ Առաքելական Եկեղեցու ավանդույթներին հավատարիմ մնալու անհրաժեշտությունը։
Մշակութային ծրագիր՝ համայնքի համախմբման ուղի
Տոնական միջոցառումը շարունակվել է մշակութային ծրագրով, որը կազմակերպվել էր Մաաստրիխտի «Անի» հայ համայնքի ղեկավար և եկեղեցու ծխական խորհրդի ատենապետ Լևոն Սարգիսի նախաձեռնությամբ։ Միջոցառմանը ելույթ են ունեցել քանոնահարուհի Նարե Խորենին, սոպրանո Միլենա Բեգլարյանը, սոպրանո Տաթևիկ Աշուրյանը, ինչպես նաև քաղաքի կիրակնօրյա հայկական դպրոցի սաները։
1998 թվականին հիմնադրված Մաաստրիխտի «Անի» համայնքը, չնայած իր հայապահպան առաքելությանը, ինչպես սփյուռքի շատ համայնքներ, կանգնած է համախմբվածության և ազգային ինքնության պահպանման բնական դժվարությունների առջև։ Այդ ուղղությամբ ջանքեր են գործադրում թե՛ Հայ Առաքելական Եկեղեցու սպասավորները, թե՛ համայնքային կյանքը կազմակերպողները։
Հայ համայնքի ապագա հեռանկարները
Լիմբուրխ նահանգի միակ հայկական եկեղեցին շարունակում է իր առաքելությունը՝ ծառայելով տեղի հայ համայնքին։ Մաաստրիխտի հայերը մշտապես ձգտում են ամրապնդել իրենց կապը հայրենիքի հետ և պահել ազգային արժեքները։
Հիշյալ այս միջոցառմանն է անրադարձ կատարել «Արեւելք» պարբերականը, որը առաջիկայում հարցազրույց կտպագրի Մաաստրիխտի հայ համայնքի ղեկավար Լևոն Սարգիսի հետ ։
Միջոցառման մասին հոդված է տպագրել նաև Pontifical Legation of the Western Europe կայքը։








Saturday, 1 February 2025

Հայ հոգևորական Զատիկ վարդապետ Ավետիքյանը՝ Բելգիայում մշակութային և հոգևոր միասնության կամուրջ

Տեր Զատիկ վարդապետ Ավետիքյանը, որպես Բելգիայի Սուրբ Մարիամ Մագդաղինե եկեղեցու հոգևոր հովիվ, դարձել է ոչ միայն հայ համայնքի, այլև Բելգիայի տարբեր լեզվային ու մշակութային խմբերի հոգևոր առաջնորդության և համերաշխության խորհրդանիշը։ Նրա նախաձեռնությամբ Սուրբ Զատկի պատարագները հեռարձակվել են Բելգիայի ազգային հեռուստակայաններով՝ լայն լսարանի համար հասանելի դարձնելով հայկական հոգևոր ժառանգությունը։

Վարդապետի կենսագրական ուղին

Տեր Զատիկ վարդապետ Ավետիքյանը ծնվել է 1957 թվականին Երևանում։ 1964-1974 թվականներին սովորել է Դերենիկ Դեմիրճյանի անվան թիվ 27 դպրոցում։ Հոգևոր ծառայության ճանապարհը սկսել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում, որտեղ 1974-1979 թվականներին ուսանել է, իսկ 1980 թվականին պաշտպանել է ավարտաճառը՝ նվիրված Ստեփանոս Արքեպիսկոպոս Օրբելյանի «Հակաճառություն ընդդէմ երկաբնակաց» ժողովածուին։ 

1977 թվականի դեկտեմբերին ձեռնադրվել է սարկավագ, իսկ 1980 թվականի հունիսի 8-ին՝ քահանա՝ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Վազգեն Ա. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի կողմից։ 1979-1982թթ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում «Էջմիածին» հանդեսի պատասխանատու քարտուղարն էր: 1980-82թթ.  Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Վազգեն Ա. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի գավազանակիր-քարտուղարն էր      1982-1984 թվականներին սովորել է Լիոնի Կաթոլիկ ինստիտուտում՝ ստանալով ֆրանսերեն լեզվի և քաղաքակրթության ուսուցչի դիպլոմ։ 1984-1987 թվականներին շարունակել է ուսումը նույն ինստիտուտի աստվածաբանական ֆակուլտետում։ 1987 թվականի հոկտեմբերին ստացել է վարդապետական աստիճան՝ ներկայացնելով «Քրիստոսի պատգամները համատես ավետարանների առակներում» թեմայով աշխատանքը։ 

1982-2009 թվականներին ծառայել է  Ֆրանսիայի Լիոն, Մարսել, Սենթ Էթիեն, Վիեն և Շարվիո-Փոն դը Շերուի քաղաքների հայ համայնքներում՝ որպես այցելու հովիվ։ 1988-1993 թվականներին եղել է Սենթ Էթիենի (Լուար նահանգ) հոգևոր հովիվը։  2009թ սեպտեմբերից մինչ օրս Տեր Զատիկ վարդապետ Ավետիքյանը ծառայում է Բելգիայի Բրյուսել քաղաքի Սուրբ Մարիամ Մագդաղինե եկեղեցում` որպես Բելգիայում Հայոց Հոգևոր Հովիվ, միևնույն ժամանակ հանդիսանալով Արևմտյան Եվրոպայում Հայրապետական Պատվիրակի Բելգիայի փոխանորդը:

Զատիկ Վարդապետն առավել հայտնի է իր ուսուցչական և հոգևոր գործունեությամբ   

Տեր Զատիկ վարդապետ Ավետիքյանի գործունեությունը եզակի է իր կրթական և հոգևոր համադրմամբ։ Հոգեշնորհ հայրը Բելգիայի հայ համայնքում հոգևոր ծառայության է 1987 թվականից ի վեր:  Այս ընթացքում նա ոչ միայն հոգևոր առաքելություն է իրականացրել, այլև մշակութային կամուրջներ է ստեղծել Բելգիայի տարբեր համայնքների միջև։  Տեր Զատիկ վարդապետ Ավետիքյանը հայտնի է իր կրթական և հոգևոր գործունեությամբ, որը ներառում է դասավանդում, քարոզչություն և համայնքային առաջնորդություն։

Տեր Զատիկ վարդապետը տարիներ շարունակ դասավանդել է տարբեր կրթական հաստատություններում՝ հատկապես ուշադրություն դարձնելով հայկական եկեղեցու պատմությանը, աստվածաբանությանը և հոգևոր արժեքներին։ Նա աշխատել է նաև հայկական սփյուռքի դպրոցներում՝ նպաստելով երիտասարդ սերնդի կրթմանը և ազգային ինքնության պահպանմանը։

Նրա դասավանդման մեթոդները ընդգրկում են ոչ միայն ավանդական կրթական մոտեցումները, այլև ժամանակակից տեխնոլոգիաների և մեդիայի ներգրավումը։ Նա ակտիվորեն մասնակցել է տարբեր կոնֆերանսների, սեմինարների և բանավեճերի, որտեղ ներկայացրել է հայկական հոգևոր ժառանգությունն ու եկեղեցու դերը ժամանակակից աշխարհում։ Հատկապես կարևորվում է նրա երկլեզու պատարագները Բելգիայի եկեղեցիներում, որին մասնակցում են տարբեր ազգերի քրիստոնեաներ: Սա ևս մեծ ուշցողական ու դաստիարակչական նշանակություն ունի և նպաստում է ժողովուրդների ակտիվ շփմանն ու մերձեցմանը:

Հոգևոր գործունեություն

Որպես հոգևոր առաջնորդ՝ Զատիկ վարդապետ Ավետիքյանը ծառայություն է մատուցել տարբեր երկրներում, մասնավորապես՝ Բելգիայում, որտեղ նա երկար տարիներ հանդիսանում է Բրյուսելի Սուրբ Մարիամ Մագդաղինե եկեղեցու հոգևոր հովիվը։ Նրա հոգևոր առաքելությունը ներառում է.

  • Սուրբ Պատարագների մատուցում – Նա պարբերաբար մատուցում է հայկական ավանդական պատարագներ, որոնք հաճախ ունենում են նաև խորհրդանշական նշանակություն, ինչպես օրինակ՝ Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին կամ Բելգիայի հայ համայնքի կարևոր միջոցառումներին նվիրված արարողությունները։
  • Հոգևոր խորհրդատվություն – Նա աջակցում է հավատացյալներին՝ օգնելով նրանց հոգևոր, բարոյական և կյանքի դժվարությունների հաղթահարման հարցերում։
  • Համայնքային աշխատանք – Նա ակտիվորեն աշխատում է հայկական համայնքի ամրապնդման ուղղությամբ՝ նպաստելով մշակութային և հոգևոր ինքնության պահպանմանը։

Նորարարական ու արդեն ավանդույթի ուժ ստացող նախաձեռնություններ

Վերջին տարիներին Զատիկ վարդապետը նախաձեռնել է Սուրբ Զատկի պատարագների հեռարձակումներ ֆրանսերեն և նիդերլանդերեն լեզուներով՝ նպատակ ունենալով հայկական հոգևոր մշակույթը ներկայացնել ավելի լայն լսարանի։ Այս նախաձեռնությունը մեծ արձագանք է ստացել, մասնավորապես՝ Բելգիայի ազգային հեռուստաալիքներով, ինչի շնորհիվ հայ համայնքն ավելի ճանաչելի է դարձել տեղական հասարակության շրջանում։ Այս և նմանատիպ այլ թեմաներով Հեռարձակումները գրեթե ավանդական ու կարևոր են դառնում:

Բելգիայի ֆրասախոս RTBF հեռուստակայանի սփռումն է։ Պատարագիչ Զատիկ վարդապետ Ավետիքյան

2023 թվականի դեկտեմբերին Բելգիայի ֆրանսախոս RTBF հեռուստակայանը, իսկ 2024թ. ավարտին` նիդերլանդախոս VRT հեռուստակայանը հեռարձակեցին Զատիկ վարդապետի մատուցած Սուրբ Զատկի պատարագը։ Սա բացառիկ նախաձեռնություն էր, որը նպատակ ուներ ներկայացնել հայկական մշակույթն ու հոգևոր կյանքը լայն լսարանին։ Պատարագները հեռարձակվեցին ֆրանսերեն և նիդերլանդերեն լեզուներով, ինչը հնարավորություն տվեց Բելգիայի տարբեր համայնքների բնակիչներին ծանոթանալու հայկական ավանդույթներին։

Հեռուստամեկնաբանները բարձր գնահատեցին այս նախաձեռնությունը՝ նշելով, որ այն ոչ միայն հայ համայնքի մշակութային ժառանգությունն է ներկայացնում, այլև համերաշխության և մշակութային երկխոսության դրսևորում է։

RTBF-ի հեռուստամեկնաբանը, անդրադառնալով Զատկի պատարագի հեռարձակմանը, նշեց, որ «այս նախաձեռնությունը կարևոր է, քանի որ թույլ է տալիս բացահայտել Բելգիայի մշակութային բազմազանությունը և ներկայացնել հայկական հոգևոր ավանդույթները լայն լսարանին»։ Նմանատիպ կարծիք հայտնեց նաև VRT-ի մեկնաբանը, ընդգծելով, որ «հայկական համայնքի հոգևոր և մշակութային ժառանգությունը մեծ արժեք ունի՝ ի հայտ բերելով փոխըմբռնում և բազմազանության նկատմամբ հարգանք»։

Ի դեպ VRT 1 հեռուստակայանը Զատիկ վարդապետ Ավետիքյանի պատարագին ցուցադրեց Բրյուսելի Անրի Միշո հրապարակում տեղադրված Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի խաչքար-հուշարձանը, որի պատվանդանին  ֆրանսերեն և հոլանդերեն գրված է. «Ի հիշատակ 1915 թվականին Օսմանյան կայսրության կառավարության կազմակերպած ցեղասպանության հայ զոհերի»։

ՈՒղիղ եթեր է բելգիայի նիդեռլանդախոս` VRT 1 հեռուստակայան

Տեր Զատիկ վարդապետ Ավետիքյանի նախաձեռնությունները կարևոր դեր են խաղում ոչ միայն հայ համայնքի հոգևոր կյանքի զարգացման, այլև հայկական մշակույթն ու ավանդույթները Բելգիայում ներկայացնելու գործում։ Նրա մատուցած Սուրբ Զատկի պատարագների հեռարձակումը դարձել է յուրահատուկ հնարավորություն՝ ընդլայնելու մշակութային երկխոսությունը և հարստացնելու Բելգիայի հասարակությունը, այս բազմազանությունը կարող է դառնալ հասարակությունների միջև միասնության հզոր միջոց

Ազդեցությունը համայնքների վրա

Զատիկ վարդապետի այս նախաձեռնությունները ոչ միայն նպաստել են հայկական մշակույթի ճանաչմանը, այլև աջակցել են Բելգիայի բազմամշակութային միջավայրի ամրապնդմանը։ Հայր Սուրբի ջանքերն իհարկե չեն սահմանափակվում այս պատարագների հանրայնացմամբ: Այն ավելի լայն ուղեծիր ունի և ցույց է տալիս, թե ինչպես կարող են հոգևոր և մշակութային նախաձեռնությունները նպաստել միասնականության և համերաշխության ամրապնդմանը։

Զատիկ վարդապետի ջանքերը ոչ միայն նպաստում են հայկական եկեղեցու դերի ուժեղացմանը սփյուռքում, այլև կամուրջ են հանդիսանում տարբեր մշակույթների ու կրոնների միջև՝ խթանելով փոխըմբռնումն ու համերաշխությունը

Hay AZIAN

«Նիդերլանդական օրագիր»



Բրյուսելում կայացած էկումենիկ արարողության ժամանակ

Արևմտյան Եվրոպայում Հայրապետական պատվիրակի փոխանորդ Տ. Զատիկ Վրդ. Ավետիքյանը Քրիստոնեանների Միության համար աղոթքի շաբաթվա (18֊25 հունվար) շրջանակում Բրյուսելում կայացած էկումենիկ արարողության ժամանակ

Հիսուս Քրիստոսի Ս․ Ծննդյան և Աստվածահայտնության  տոնակատարությունները Արևմտյան Եվրոպայի Հայրապետական պատվիրակության համայնքներում։
Celebration of the Nativity and the Baptism of Our Lord in the Communities of the Pontifical Legation of the Western Europe․

Thursday, 30 January 2025

Արեւմտահայ կին գրողները եւ ժամանակը: Էլպիս Կեսարացյան

 Էլպիս Կեսարացյանը և «Կիթառ» հանդեսը

Պատկեր 1: Էլպիս Կեսարացյան (1830-1913):

 


 

 Նաիրա ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ


  բ.գ.թ, դոցենտ
  ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղյանի անվ. գրակ. ինստիտուտ

  



Էլպիս Կեսարացյանը (Տողրամաճյան) ծնվել է 1830 թվականին Կ. Պոլսում: Նա առաջին հայ կին լրագրողն էր, առաջին կին խմբագիրը, գրողը, հրապարակախոսը և առաջին ֆեմինիստուհին, իսկ «Կիթառը» առաջին ֆեմինիստական հանդեսը Կ. Պոլսում: Կրթությունը ստացել է Օրթագյուղի, ապա Պեշիկթաշի Տատյանների հայկական դպրոցներում (Օսմանյան կայսրություն)։  

«Կիթառ» հանդեսում, և ընդհանրապես, պոլսահայ մամուլում տպագրած էսսեները, առ հայուհիները գրած նամակները, իմաստասիրական մտքերը և հոդվածները հեղինակն ուղղել է ոչ միայն իր, այլև բոլոր ժամանակներում ապրող և ստեղծագործող կանանց:

1879 թվականին հրատարակել է «Նամականի առ ընթերցասէր հայուհիս» ժողովածուն:

1872 թվականից որպես ուսուչուհի աշխատել է Մաքրուհյաց վարժարանում։ Աշխատակցել է պոլսահայ մամուլին։

Էլպիս Կեսարացյանը մահացել է 1913 թվականին, Գատը-գյուղում:

 

«Կիթառը» աշխարհում առաջին հայալեզու հանդեսն էր՝ կանանց մասին և կանանց համար: Հանդեսի նշանաբանն էր՝ «Հրավէր հայկազն օրիորդաց», որով պայմանավորվում և կարևորվում էին հանդեսի՝ որպես ազգային պարբերականի, պատմական, գաղափարական և բովանդակային արժեքները: Հանդեսը գնահատվել է նաև օսմանյան բռնապետության մեջ ապրող հայ մտավորականների կողմից:

Ժամանակի հայրիշխանական ընկալումների ու բարքերի, ինչպես նաև սուլթանական գրաքննության պատճառով «Կիթառ»-ի խմբագրուհին օգտագործել է ծածկանուն և իր հոդվածները ստորագրել է «Ե.Կ.Տ. Հայկուհի»։

Այս մասին տեղեկանում ենք 1906 թվականի «Ծաղիկ» հանդեսի տասնյոթերորդ համարից, որում հրապարակախոս, գրագետ Հրանտ Ասատուրը գրում է. «Օրիորդ Ելպիս Կեսարացեան իբր խմբագրուհի կը ստորագրէ Ե.Կ.Տ. Հայկուհի: Կ'երեւնայ թէ ժամանակին համար իր ձեռնարկը անսովոր կը նկատէ, հետեւաբար Օրիորդը չի համարձակիր իր բո՛ւն անունով հրապարակ ելել»:

«Ծաղիկ» հանդեսի նույն անդրադարձից տեղեկանում ենք նաև, որ առաջին համարի հրապարակումից հետո «Կիթառը» լույս է տեսել ընդամենը յոթ ամիս և տպագրվել է միայն յոթ համար:

Բանասեր Հրանտ Ասատուրը գրում է, թե Հայր Գրիգորիս Գալէմքեարեանը «ազնուաբար հաճեցաւ» ցույց տալ իրեն «Լրագրութեան Պատմութեան ձեռագրին այն մասը, որ կը վերաբերի Կիթառին, և ուրկէ կը տեղեկանամ թէ եօթը թիւ միայն հրատարակուած է այդ կնոջական հանդէսը, որ պէտք է դադրած ըլլայ 1863 թվականի առաջին վեց ամիսներուն մէջ»:

 

Ինչո՞ւ «Կիթառ» և ո՞րն էր հանդեսի նպատակը:

Այս հարցերին Էլպիս Կեսարացյանը պատասխանում է «Կիթառ» հանդեսի «Յառաջաբան»-ում, որում դիտարկում է նաև ազգասիրության, հայ տիկնանց ազգօգուտ գործերին, մայրերի և դեռատի օրիորդների (նաև՝ պատանիների) էթիկայի, բարոյականության, ճաշակի, վարվեցողության հիմնախնդիրներին առնչվող հարցեր:

 


 

Պատկեր 2: «Կիթառ» հանդեսը:

 

Նա կարևորում է նաև կրթության և դաստիարակության հիմնախնդիրները, որոնք ժամանակի եվրոպական քաղաքակիրթ մոտեցումների և ճաշակի ձևավորման ենթատեքստում են՝ 

«Այժմ վարժապետաց շատ քաջակիրթ անձինք ըլլալով դաստիարակութեան կանոններուն տեղեակ են և գիտեն իրենց խստութիւնը Ազգին օգտից նուիրել 

նոցին հզօր ջանքերը արդեանց լիակատար սէրը չեն վայելեր. եթէ տղայք ամենեւին անկիրթ ծնողաց, մանաւանդ մարց ապօրինի պաշտպանութեան մատնուած ըլլան. <…> դաստիարակութեան ամենանուրբ և կարեւոր պաշտօն մըն է. բարոյական շինութիւն կը կազմուի. <…>

եթէ Օրիորդ չունենան ուղիղ դաստիարակութիւն, եթէ ունենան կարեւոր ուսմունք, և թէ մոլս գաղափարները չուղղին ճշմարիտ գիտութեան կանոններով, պիտի չի կարենան ժամանակին յատկացեալ պաշտօնը յառաջ տանիլ, որով մարդը իւր նպատակին շահուց չի կարեր հասնիլ»: 

Էլպիս Կեսարացյանի հայացքն ուղղված էր դեպի Եվրոպա: Գրական, սոցիալ-հասարակական և կրթադաստիարակչական ուղղվածություն ունեցող էսսեներով հեղինակը փորձում էր ընթերցողներին պատկերացում տալ նաև եվրոպական հասարակական-քաղաքական և մշակութային առաջադեմ փորձի մասին: Նա ձգտում էր նպաստել արևմտահայության քաղաքական հայացքների ձևավորմանը և գեղագիտական ճաշակի բարձրացմանը: Դրանք միաժամանակ ճանաչողական նշանակություն ունեին:

«Կիթառ»-ի յոթ համարներում Կեսարացյանը տպագրել է «Ոգին հայրենասիրութեան» (Երեւակայութիւն), «Դաստիարակութիւն օրիորդաց», «Ընկերութեան օգտակարութիւնը», «Իրավունքը ի գործ դնել յանդգնութիւն չէ» էսսեները, նաև՝ այլ կին հեղինակների բանաստեղծությունները, պատումները և նամակները՝ ուղղված խմբագրուհուն:

Կանանց իրավունքների և հավասարության պահանջներ ներկայացնելիս Էլպիս Կեսարացյանի միտքը զգալիորեն հակասում էր ժամանակի կարծրատիպերին:

Հանդեսի առաջնորդողում Կեսարացյանը հայ տիկնանց և օրիորդներին ուղղորդում է դեպի ազգասիրության և հայրենասիրության կարևորագույն գաղափարները, տեղեկացնում է «ազգը յուզող խնդիրներու» և «բացուած բանավէճերուն» շուրջ կանանց տեսակետները և մտքերը հրապարակայնորեն արտահայտելու քաջության և իրավունքի մասին՝

«Այսու դիտմամբ յանձն առած եմ այս ԿԻԹԱՌ անուն ամսաթերթին հրատարակման գործադիր լինիլ, որով ոչ թէ մեր փանաքի գրիչը ’ի հրապարակ հանել կը ցանկամք, այլ մեր սիրելի ընկերակցաց սրտից քաջալերութիւն և խրախոյս տալ որ զօրանան ուսման և կրթութեան մէջ:

Հանդիսիս նիւթերը պիտի ըլլան Օրիորդաց դաստիարակութիւն, բարոյական և բանասիրական յօդուածներ, Հայրենասիրութեան յորդորանք, Ազգային երգեր, պատմութիւն, ոտանաւորներ և առակներ:

Սոյն անուամբ պատշաճ սեպած եմ կոչել, որ «Կիթառը» իւր մեղմ եղանակաւ պիտի հնչէ ուսումնասէր Տիկնանց և Օրիորդաց փափուկ զգացմանց Ազգասիրութեան և ուսման սէրը, կրթութիւն, քաղաքավարութիւն և համարձակութիւն հանդերձ պարկեշտութեամբ, արթնութիւն շահավոր գործերու մէջ, և ժրութեամբ փոյթ ունենալ օրիորդաց անշուք վիճակը կրթութեան գեղեցիկ ձիրքերով բարեզարդելու:

Եւ թէ՝ Կիթառիս լարերը քաջ ներդաշնակութիւն չունենան այլ հայրենի և Ազգուն սէր հնչելու համար գուցէ ախորժելի ընծայի ընկերակցացս»:

 

Էլպիս Կեսարացյանի առաջադիմական հայացքներն ու գաղափարները միանշանակորեն չեն ընկալվել և ունեցել են բազմաթիվ ընդդիմախոսներ՝ ի դեմս օսմանյան բռնապետությունում ապրող հայրիշխանական հայկական սոցիումի, որը առաջնայնությունը տալիս էր պահպանողականությանը, ավանդույթին և առաջնորդվում էր կարծրատիպերով:

Կեսարացյանի էսսեները, սակայն, ուշադիր ընթերցելիս, պարզում ենք, որ հեղինակը ոչ թե արմատապես մերժում է ավանդույթն ու ավանդականը, այլ առաջարկում է դրանք պահպանելով՝ զարգացնել ազգը, քանի որ լավ գիտակցում էր, որ օսմանյան կայսրությունում գոյատևման առաջին նախապայմանը ազգայինից չհեռանալն է: 

Նա առաջարկում է բարեփոխել սոցիալական բարքերը, քարացած կարծրատիպերը, դոգմաները և տաբուները, որոնք համընթաց չեն նոր սաղմնավորվող աշխարհակարգին: Նա հայոց այրերին առաջարկում էր չմնալ տգիտության մեջ և բռնել լուսավորության ճանապարհը, ինչպես Եվրոպան է այդ անում:

Կանանց առաջին պարբերականը՝ «Կիթառը», դադարել է գործել 1863 թվականի մայիսին. ըստ պաշտոնական տվյալների՝ նյութական միջոցների բացակայության պատճառով: Չնայած՝ հանդեսի դադարումից հետո Կեսարացյանը մոտ տասնհինգ տարի հեռացել է գրական-մշակութային միջավայրից, բայց և այնպես իր հրապարակախոսական հոդվածներով շարունակել է աշխատակցել միայն պոլսահայ մամուլին, հատկապես՝ «Մասիս» պարբերականին:

 

Բանաստեղծությունը: Էլպիս Կեսարացյանը գրել է նաև բանաստեղծություններ, որոնք ունեն հայրենասիրական բնույթ: Ավելի ուշ՝ 1879 թվականին հրատարակված «Նամականի առ ընթերցասէր հայուհիս» գրքույկում տեղ են գտել հեղինակի բարոյա-խրատական, էթիկական և գեղագիտական բնույթի մանկավարժական հոդվածները, բանաստեղծությունները, նամակները, էսսեները: 

Բանաստեղծություններում առկա է ազգի ճակատագրով մտահոգ կնոջ ձայնը, ով և՛ մայր է, և՛ քույր է, և՛ Հայկազուն օրիորդ: Նա կնոջ ազատությունը ուղղակիորեն նույնացնում է ազգի ազատությանը՝

Արդ՝ փութացեք Հայկեան կուսանք դուք սիրով,

Պճնիլ համայն վսեմ փառաց զարդերով,

Ո՜հ փութացէք լնուլ սրտիս իմ կարոտ,

Անմահութիւն հիւսեմ ճակտիցդ նարօտ:

Էլպիս Կեսարացյանի արժեբանական համակարգում կարևորվում են ոչ միայն սոցիալական, իրավական, ազգային և քաղաքական գիտակցությունն ու դրանց դրսևորումները, այլև ազգասիրության, ազգօգուտ գործերին, հայ տիկնանց և աղջիկների կրթությանը, էթիկական և բարոյական չափանիշներին առնչվող հարցերը: Դրանք փոխկապակցված են կրթության հիմնախնդիրներին և միաժամանակ եվրոպական քաղաքակիրթ մոտեցումների ու ճաշակի ձևավորման ենթատեքստն ունեն:


Գրականություն

 Աշխատանքն իրականացվել է ՀՀ Բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտեի աջակցությամբ՝ թիվ 24SSAH-6B006 հետազոտական ​​նախագծի շրջանակներում։

 Թեոդիկ, «Թրքահայ անդրանիկ գրագիտուհին», «Ամենոյն Տարեցոյցը», Կ. Պոլիս, 1911, էջ 297-298:

 Տե՛ս «Կիթառ»: Հանդէս ամսօրեայ։ 1862-1863, Կ. Պոլիս: Հրավէր Հայկազն օրիորդաց: Խմբ.-տնօրեն՝ Ե. Կ. Տ. Հայուհի (Էլիպս մայրապետ Տողրամաճյան-Կեսարացյան): Տպ. Ռ. Յ. Քիւրքճեան, 8 էջ: Ենթադրելի է, որ կիթառը նմանեցրել է կնոջ մարմնին, ու նրա մեղմ հնչյունները՝ կնոջ ձայնին։

 «Կիթառ»-ի համարներում տպագրված որոշ էսսեներ խմբագրուհին ստորագրել է Ե.Կ.Տ. Հայուհի:

 «Ծաղիկ» (Կանանց յատուկ պատկերազարդ շաբաթաթերթ), ԺԹ տարի (1906), թիւ 17, տպագր. Սագեան, Կ. Պոլիս (Ղալաթիա), էջ 389:

 Գառնիկ Ստեփանյանի «Կենսագրական բառարան»-ում (Հայ մշակույթի գործիչներ) հիշատակվում է երեք համար, ինչը իրականությանը չի համապատասխանում: Տե՛ս հտ. Բ (Ժ-Մել), «Սովետական գրող» հրատ., Ե., 1981, էջ 107 (328):

 «Ծաղիկ» (Կանանց յատուկ պատկերազարդ շաբաթաթերթ), ԺԹ տարի (1906), թիւ 17, տպագր. Սագեան, Կ. Պոլիս (Ղալաթիա), էջ 390:

 Կեսարացյան Էլիպս, Յառաջաբան, «Կիթառ», Կ. Պոլիս, թիւ 2, 1862, էջ 12:

 Կեսարացյան Էլիպս, Յառաջաբան, «Կիթառ», Կ. Պոլիս, թիւ 2, 1862, էջ 12:

 Կեսարացեան Է., Նամականի առ ընթերցասեր հայուհիս, Կ. Պօլիս, տպ Քիւրքջիան, 1879, 110 էջ:

 Կեսարացեան Է., Նամականի առ ընթերցասեր հայուհիս, 1879, 110 էջ: Կեսարացյանի բանաստեղծությունները տպագրվել են հեղինակի հրատարակած «Կիթառ» հանդեսում և «Նամականի առ ընթերցասեր հայուհիս» ժողովածուում

====================================

«Նիդերլանդական օրագրի» և «Օրեր» Եվրոպական ամսագիրը համատեղ  գրական նոր նախագիծը՝ նվիրված 19-րդ դարի երկրորդ կեսին ապրած և ստեղծագործած արևմտահայ կին գրողներին՝ Էլպիս Կեսարացյան, Սրբուհի ՏյուսաբՍիպիլ (Զապել Խանջյան)Հայկանուշ Մառք (Թոփուզյան)Զապել Եսայան, Մառի Պեյլերյան, Զարուհի Գալեմքյարյան, Արշակուհի Թէոդիկ (Ճէզվէճյան) և այլք: Նախագծի խորագիրն է՝  «Արեւմտահայ կին գրողները եւ ժամանակը»: 
Սույն նախագծի նպատակը 19-րդ դարի երկրորդ կեսին ապրած և ստեղծագործած հայ մտավորական կանանց՝ գրող-հրապարակախոսներին, խմբագիր-հրատարակիչներին, բանաստեղծուհիներին, արձակագիրներին, նրանց ամփոփ կենսագրություններն ու գործունեությունները, ընթերցողին հասանելի դարձնելն է, ինչը կարևոր է հայ գրականության պատմության ընթացականության և զարգացման տեսանկյուններից: Այն կարևոր է նաև համացանցի, սոցիալական ցանցերի և մեդիայի միջոցով տարբեր տարիքի ընթերցողներին գիտելիքների և արժեքավոր նյութերի փոխանցման տեսանկյունից: Նախագծի խնդիրը փաստական և վավերագրական նյութերի հիման վրա արևմտահայ կին հեղինակների բարեգործական, հովանավորչական, կրթական և գրական-մշակութային գործունեության վրա լույս սփռելն է: Նախագծի շրջանակներում կընդգրկվեն նաև հետաքրքիր դեպքեր կանանց կյանքից: Պատմության համատեքստը նկատի առնելով՝ կտրվեն նաև նրանց գործունեությանը բնորոշ ուշագրավ առանձնահատկություններ, մամուլում դեռևս չտպագրված այլ արժեքավոր տեղեկություններ: Նախագիծը վարում է ՀՀ ԳԱԱ Մանուկ Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Նաիրա Համբարձումյանը
Սույն հոդվածը նվիրված է Էլպիս Կեսարացյանին:

-----------------
* Հետազոտությունն իրականացվել է ՀՀ Գիտության կոմիտեի ֆինանսական
աջակցությամբ 2IT-6B118 ծածկագրով գիտական թեմայի շրջանակներում։
----------------